Ο Έβρος, ο μεγαλύτερος ποταμός της Βαλκανικής, πηγάζει από το όρος Ρίλα στη Βουλγαρία και εκβάλλει στο θρακικό πέλαγος, αποτελώντας σε μεγάλο μήκος του το σύνορο του ελληνικού κράτους με το τουρκικό. Είναι γνωστός για τα ναρκοπέδια στις όχθες του όπου δεκάδες άνθρωποι, φυγάδες από τις ρημαγμένες χώρες τους, βρήκαν το θάνατο ή διαμελίστηκαν προσπαθώντας να περάσουν τα σύνορα ελπίζοντας σε μια καλύτερη ζωή. Είναι γνωστός όμως και για τις πλημμύρες του.

Πρόσφατα, στα τέλη του Νοέμβρη του 2007, επαναλήφθηκε για μια ακόμη φορά το φαινόμενο των καταστροφικών πλημμυρών του Έβρου. Ένα φαινόμενο όλο και πιο συχνό, για το οποίο όμως, αντίθετα απ΄όσα συνήθως ακούγονται, δεν φταίνε τα “ακραία καιρικά φαινόμενα” στα οποία αποδίδονται όλα, αλλά οι καταστροφικές ανθρώπινες παρεμβάσεις και η διαχείριση του μεγάλου ποταμού στη Βουλγαρία, την Ελλάδα και την Τουρκία. Ιδιαίτερα μάλιστα τα δυο τελευταία κράτη, υψώνοντας συνεχή αναχώματα τα τελευταία 50 χρόνια περιόρισαν την πλατιά κοίτη του Έβρου για να τη μετατρέψουν σε χωράφια τα οποία κατακλύζει ο ποταμός κάθε φορά που σημειώνονται ισχυρές βροχοπτώσεις ή λιώνουν τα χιόνια στη Βουλγαρία. Είναι ενδεικτικό ότι με αυτά τα αναχώματα μειώθηκε το πλάτος του ποταμού μεταξύ των δυο χωρών κατά 90%, φθάνοντας από 1.500-2.000 μέτρα που ήταν κάποτε στα 150-200 μέτρα!

Να σημειώσουμε ότι μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα ο Έβρος ήταν πλωτός μέχρι και το ύψος της Αδριανούπολης!

Πολύ φυσιολογικά λοιπόν, ο Έβρος, όταν ανεβαίνουν τα νερά του, σπάει τα αναχώματα, πλημμυρίζει οικισμούς και εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα καλλιεργειών.

Τα πρώτα αναχώματα στον Έβρο άρχισαν να κατασκευάζονται από την Ελλάδα και την Τουρκία το 1956 με βάση τη συμφωνία “Περί κανονισμού των υδραυλικών έργων επ’ αμφοτέρων των όχθεων του ποταμού Έβρου”, που υπέγραψαν οι δύο χώρες το 1934. Η συμφωνία προέβλεπε τη δημιουργία κυρίως μικρών αναχωμάτων εκατέρωθεν της όχθης του ποταμού για την προστασία των οικισμών που κινδύνευαν από τις πλημμύρες, όμως ήταν η αρχή για το ριζικό περιορισμό της κοίτης του μεγάλου ποταμού. Πρώτα κατασκευάσθηκαν τα κυρίως αναχώματα, τα οποία απείχαν περίπου ένα χιλιόμετρο από τις όχθες του ποταμού, με στόχο να προστατεύουν τους οικισμούς κι ακολούθησαν πολλά άλλα για το στένεμα της κοίτης του ποταμού προκειμένου η εύφορη παρόχθια γη να παραχωρηθεί για καλλιέργειες. Και αυτά έγιναν και στα δυο κράτη στο πλαίσιο στήριξης της αγροτικής οικονομίας του ντόπιου πληθυσμού ώστε να παραμείνει στη συνοριακή περιοχή.

Έτσι, καθώς όλο και περισσότεροι κάτοικοι ασχολούνταν με τη γεωργία, κατασκευάζονταν όλο και νέα αναχώματα κατά μήκος της κοίτης του Έβρου για την προστασία των νέων καλλιεργειών. Από εκείνη την εποχή ξεκίνησε να ανεβαίνει και στις δύο όχθες του Έβρου το ύψος των αναχωμάτων που περικλείουν τον ποταμό, φθάνοντας σε μήκος τα 500 χιλιόμετρα, τα οποία και δημιούργησαν τη σημερινή κατάσταση.

Τα επόμενα χρόνια το πρόβλημα διογκώθηκε και η διατομή του μεγάλου ποταμού μειώθηκε ακόμη περισσότερο καθώς δέχθηκε από τους ποταμούς Άρδα, Ερυθροπόταμο και Εργίνη μεγάλες ποσότητες από φερτές ύλες που είχαν ως συνέπεια τη δημιουργία μεγάλων νησίδων.

Η λύση θα ήταν να απελευθερωθεί η κοίτη του ποταμού από μέρος τουλάχιστον των αναχωμάτων προκειμένου να συνεχίζεται απρόσκοπτα η ροή του Έβρου προς τη θάλασσα, όπως γινόταν αιώνες τώρα. Πράγμα όμως που αποφεύγεται να συζητηθεί, αφού θα αλλάξει την υπάρχουσα κατάσταση της αγροτικής οικονομίας στην περιοχή προϋποθέτοντας την απώλεια χιλιάδων στρεμμάτων καλλιεργήσιμης γης. Η διαπλάτυνση της κοίτης οπωσδήποτε θα άμβλυνε το φαινόμενο των πλημμυρών, αλλά παράλληλα θα δημιουργούσε αντιδράσεις στους αγρότες που θα απαλλοτριώνονταν τα παρόχθια χωράφια τους. Έτσι, αντί της επιστροφής της κοίτης στον ποταμό όπου ανήκε πάντοτε, εκείνο που ζητείται είναι η κατασκευή νέων αναχωμάτων.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι αγρότες του Έβρου εκφράζουν την αγανάκτησή τους για τις συνεχείς καταστροφές από τις πλημμύρες του, όπως έκαναν στις 2 Δεκέμβρη ‘07 με συγκέντρωση και συμβολικό αποκλεισμό δρόμου, ζητώντας τον εκσυγχρονισμό καθώς και την ενίσχυση των αντιπλημμυρικών αναχωμάτων.

Λίγες μέρες νωρίτερα, η στάθμη του Έβρου είχε φθάσει τα 7 μέτρα ύψος, ξεπερνώντας κάθε όριο συναγερμού, και το μοναδικό εμπόδιο ανάσχεσης της οργής του ήταν τα μικρά και μεγάλα αναχώματα τα οποία όμως έχουν αποδειχτεί ανίσχυρα ν’ αντιμετωπίσουν τα ορμητικά νερά όταν ανεβαίνει η στάθμη του ποταμού, καθώς του στέρησαν την αιώνια πλατιά του κοίτη. Το αποτέλεσμα ήταν να πλημμυρήσουν πάνω από 130 χιλιάδες στρέμματα στο νομό Έβρου ενώ πλημμύρες έγιναν και στην τουρκική όχθη στην περιοχή της Αδριανούπολης.

Συνεχείς είναι άλλωστε οι πλημμύρες στην περιοχή και έγιναν πολλές τα τελευταία χρόνια, όπως το 1991, το 1996, το 1998, το 2003 και ιδιαίτερα μεγάλες το 2005. Αλλά και το Μάρτιο του 2006 σημειώθηκαν μεγάλες πλημμύρες, όταν κατακλύσθηκαν περίπου 160.000 στρ. από τα νερά του Έβρου, του Άρδα και του Ερυθροπόταμου, και 80.000 στρ. ακόμη καλύφθηκαν από υπερχειλίσεις τοπικών χειμάρρων και ρεμάτων από τα νερά της βροχής, ενώ στην απέναντι τουρκική όχθη κατακλύσθηκαν εκτάσεις 300.000 στρ., με αποτέλεσμα τον πνιγμό αναρίθμητων ζώων και καταστροφές σε σπίτια, καλλιέργειες, οδικά και σιδηροδρομικά δίκτυα.

Να προσθέσουμε επίσης ότι, πέρα από τον ασφυκτικό περιορισμό της κοίτης του, ένα άλλο έγκλημα των τριών κρατών σε βάρος του μεγάλου ποταμού είναι η μόλυνσή του από τα γεωργικά φυτοφάρμακα, τα αστικά λύματα και τα βιομηχανικά απόβλητα με αποτέλεσμα το νερό του να μην είναι πλέον πόσιμο, τη δραστική μείωση των ψαριών και την απειλή καταστροφής του υδροβιότοπου στο δέλτα των εκβολών του. Μια περιοχή της φύσης που είχε παραμείνει αναλλοίωτη για αιώνες μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1960, και σήμερα βρίσκεται αντιμέτωπη με τον αφανισμό της.

Στο Δέλτα του Έβρου έχουν καταγραφεί περισσότερα από 300 είδη πτηνών, ενώ σε όλο το ποτάμιο οικοσύστημα έχουν καταγραφεί επίσης 46 είδη ψαριών, 7 είδη αμφίβιων, 21 είδη ερπετών και περισσότερα από 40 είδη θηλαστικών.

Η συνολική έκταση του Δέλτα φθάνει τα 300.000 στρ. αλλά οι αποξηράνσεις και οι εκχερσώσεις για την απόσπαση καλλιεργήσιμης γης, τα αποστραγγιστικά και τα αρδευτικά έργα, οι διανοίξεις καναλιών, τα αναχώματα και οι αλλαγές στην κοίτη του ποταμού είχαν ως συνέπεια την αφαίρεση από τον υγρότοπο μεγάλων εκτάσεων που αποτελούσαν βιοτόπους με σπάνια χλωρίδα και πανίδα.

Σαν αποτέλεσμα των παρεμβάσεων, όπως η ευθυγράμμιση ενός καναλιού που σκοπό είχε να μεταφέρει απευθείας το νερό του ποταμού στη θάλασσα, στερώντας, έτσι, από το Δέλτα πολύτιμο γλυκό νερό, ήταν να γίνει ρυθμιστής στην περιοχή η θάλασσα. Και αν τελικά οι προσπάθειες για αποξήρανση του Δέλτα δεν είχαν πλήρη επιτυχία στο να δημιουργήσουν καινούργια γεωργική γη ήταν εξαιτίας κυρίως της αλάτωσης των εδαφών.

Τέλος, το Δέλτα του Έβρου αντιμετωπίζει μια νέα απειλή από την κατασκευή του πετρελαιαγωγού Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολης. Ακόμα και χωρίς ένα πιθανό ατύχημα, φθάνει η λειτουργική ρύπανση από το έρμα των πλοίων και τυχόν μικροδιαρροές στους σταθμούς φορτοεκφόρτωσης για να ρυπανθεί το Δέλτα, καθώς τα θαλάσσια ρεύματα της περιοχής οδηγούν προς τα εκεί.

Πηγές: Δ. Πέτροβιτς, Καθημερινή 25/11/07, Νομαρχία Έβρου, www.feres.gr κ.ά.

*