Στην αρχαιότητα η περιοχή ήταν γενικώς έρημη και στην ανατολική της πλευρά, όπου βρίσκεται σήμερα ο ορμίσκος Λιμανάκι, γνωστός παλιότερα με το όνομα “Κρεμμυδαρού”, εκτεινόταν το Θεμιστόκλειο Τείχος που περιέβαλλε τον Πειραιά και το λιμάνι του, και εδώ υπήρχε η Ηετιωνεία Πύλη και δυο οχυροί κυλινδρικοί πύργοι που σώζονται ερείπιά τους.

Αναφέρεται ότι πρωτοκατοικήθηκε γύρω στο 1830, μάλλον από νησιώτες, και ήταν μια περιοχή αραιοκατοικημένη, με απόκρημνα βραχώδη μέρη, όλο τάφρους και ρεματιές.

Στην άκρη της χερσονήσου στη Κρεμμυδαρού υπήρχε μια μικρή νησίδα με φάρο. Στα δυτικά υπήρχε μεσαιωνικού τύπου αναρρωτήριο λοιμωδών νόσων, που καταργήθηκε όταν έγινε το νοσοκομείο στην αγία Βαρβάρα.

Το 1873 δημιουργήθηκαν στη Δραπετσώνα οι οίκοι ανοχής των Βούρλων, περίπου 200μ. από τον άγιο Διονύσιο. Η περιοχή είχε αυτό το όνομα γιατί είχε πολλά βούρλα λόγω του ρέματος που κατέβαινε από το Κερατσίνι.

Οι οίκοι ανοχής λειτούργησαν μέχρι το 1937. Μετά εκεί έγιναν φυλακές κυρίως για πολιτικούς κρατούμενους. Από εκεί, το 1955, έγινε η μεγάλη απόδραση 27 κομμουνιστών.

Οι φυλακές καταργήθηκαν στη δεκαετία του 1970, επί δικτατορίας.

H Δραπετσώνα άρχισε να γίνεται πόλη μετά τον ερχομό των προσφύγων το 1922. Αυτοί εγκαταστάθηκαν σε χιλιάδες ξύλινες παράγκες, γύρω από τους οίκους ανοχής, στον άγιο Διονύση, εκεί που τότε είχε πεύκα και ήταν πρώτα νεκροταφείο, ή πιο πάνω προς το λόφο.

Η άφιξη των εξαθλιωμένων προσφύγων έδωσε ώθηση στη βιομηχανική ανάπτυξη της περιοχής καθώς από τις αρχές του αιώνα οι έρημες ακτές της ακατοίκητης τότε Δραπετσώνας, από τον άγιο Διονύσιο μέχρι τον όρμο Ηρακλέους, είχαν αρχίσει να καταλαμβάνονται από βαριές βιομηχανίες και λιμενικές εγκαταστάσεις.

Στην περιοχή του όρμου της Κρεμμυδαρούς, ή Λιμανάκι, επεκτάθηκαν σιγά-σιγά οι λιμενικές εγκαταστάσεις του Πειραιά κι εδώ βρίσκονταν μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990 οι δεξαμενές του ΟΛΠ. Λίγο μακρύτερα, μπροστά στον άγιο Διονύσιο, ήταν ως το 1920 τα καρνάγια, τα οποία μεταφέρθηκαν στο Πέραμα.

Στην Κρεμμυδαρού υπήρχαν πολλοί τεκέδες και κατοικούσαν πολλοί από τους ρεμπέτες. Στην περιοχή αυτή εμφανίστηκαν μετά το 1922 τα μπουζουκτσίδικα στον Πειραιά, με πρώτο εκείνο όπου έπαιξε η θρυλική τετράδα των Μ. Βαμβακάρη, Γ. Μπάτη, Στρ. Παγιουμτζή και Ανέστη Δελιά, και εκεί έπαιξαν επίσης ο Γιοβάν Τσαούς, ο Απόστολος Χατζηχρήστος, ο Γιάννης Παπαϊωάννου, ο Νίκος Κηρομύτης, ο Περιστέρης, ο Στέλιος Κερομύτης και πολλοί άλλοι.

Νοτιοδυτικά της Κρεμμυδαρούς, απλώνεται ο δυτικός λιμενοβραχίονας του Πειραιά που είχε το όνομα του βασιλιά Γεωργίου και λίγο πιο πέρα είναι η ακτή Βασιλειάδη που οφείλει το όνομά της στο ομώνυμο ναυπηγείο που λειτουργούσε από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στα 1975 η περιοχή διαμορφώθηκε σε σταθμό εξυπηρέτησης εμπορευμάτων που διακινούνταν με εμπορευματοκιβώτια (κοντέϊνερς) κι εκεί οικοδομήθηκε, το 2006, το νέο κτίριο του υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας.

Ακόμα δυτικότερα ήταν το περίφημο εργοστάσιο των Λιπασμάτων και η ομώνυμη συνοικία.

Το εργοστάσιο ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1909 σε μια περιορισμένη έκταση από µία οµάδα τραπεζιτών και βιοµηχάνων με επικεφαλής τον χηµικό Ν. Κανελλόπουλο, ένα από τα σκληρότερα αφεντικά της εποχής, που ίδρυσαν την "Ανώνυµη Ελληνική Εταιρεία Χηµικών Προϊόντων και Λιπασµάτων".

Με το αίμα και τον ιδρώτα εκατοντάδων και χιλιάδων προλετάριων που συνέρευσαν στην περιοχή ιδιαίτερα μετά το 1922, το εργοστάσιο που παρήγαγε οξέα, χημικά λιπάσματα και φυτοφάρμακα γιγαντώθηκε και έγινε από τα μεγαλύτερα στην Ελλάδα.

Το 1947 τα Λιπάσματα πέρασαν από τον Κανελλόπουλο στα χέρια ενός άλλου διαβότητου επιχειρηματία, του Πρόδροµου Μποδοσάκη - Αθανασιάδη, και εντάχθηκαν στις υπό ανασυγκρότηση εταιρείες που χρηµατοδοτήθηκαν από το αμερικάνικο Σχέδιο Marshal.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 η εταιρεία πέρασε στα χέρια του ανηψιού του Μποδοσάκη Αλέξανδρου που εκτελέστηκε από την “ΕΟ 17 Νοέμβρη”.

Το 1992 η εταιρεία Ελληνικά Χηµικά Προϊόντα και Λιπάσµατα εξαγοράστηκε εξαιτίας των χρεών της από την Εθνική Τράπεζα και πέρασε στην ιδιοκτησία της θυγατρικής της "Πρότυπος Κτηµατική και Τουριστική Α.Ε.”

Το 1999 το εργοστασιακό συγκρότημα έπαυσε οριστικά τη λειτουργία του. Το μεγαλύτερο μέρος των εγκαταστάσεών του κατεδαφίστηκε το 2003 κι ο χώρος ισοπεδώθηκε.

Ο πρώτος όρμος μετά τα Λιπάσματα ονομάζεται όρμος Σφαγείων, γιατί εκεί ήταν τα σφαγεία του Πειραιά και ο επόμενος όρμος Δραπετσώνας. Εκεί είχαν μέχρι πρόσφατα τις εγκαταστάσεις τους οι εταιρίες πετρελαιοειδών αρχικά της SHELL κι αργότερα της ΒΡ, της ΜΟBIL και το Εργοστάσιο Τσιμέντων ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ.

Η εργατούπολη της Δραπετσώνας μέχρι και τη δεκαετία του 1960 ήταν μια περιοχή πολύ υποβαθμισμένη όπου ο πληθυσμός της διαβίωνε κάτω από άθλιες συνθήκες. Καθόλου τυχαία, το όνομά της ενέπνευσε το τραγούδι "στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή..." και με αυτό έγινε ευρύτερα γνωστή.

Τα περισσότερα από τα 2.500 παραπήγματα των προσφύγων στη Δραπετσώνα διατηρήθηκαν έως το 1968, οπότε χτίστηκαν εκεί πολυκατοικίες, τα διαμερίσματα των οποίων δόθηκαν με κάποιο οικονομικό αντάλλαγμα σε αυτούς που έμεναν πρώτα εκεί. Τότε έγινε κάποια βελτίωση στην εμφάνιση της πόλης, παρέμεινε όμως μια περιοχή με ακραία φαινόμενα ρύπανσης σε βάρος των κατοίκων της και των εργαζόμενων στις βιομηχανίες, ιδιαίτερα από τα Λιπάσματα, με σοβαρότατες επιπτώσεις στην υγεία τους, όπως διάφορες μορφές καρκίνου, αναπνευστικές και οφθαλομολογικές παθήσεις.

Η Δραπετσώνα αναγνωρίστηκε σαν Κοινότητα το 1950, αφού αποσπάστηκε από το Δήμο Πειραιά, και τον επόμενο χρόνο ανακηρύχθηκε Δήμος. Πρόκειται για ένα μικρό αλλά πυκνοκατοικημένο Δήμο που έχει έκταση μόλις 1,7 τ.χλμ, με πληθυσμό περίπου 14.000 ανθρώπους.

Σήμερα, στην ίδια περιοχή, και μετά την αποβιομηχάνιση που άφησε πίσω της ανεκμετάλλευτα εκατοντάδες στρέμματα παραθαλάσσιας γης από την ακτή Βασιλειάδη μέχρι το λιμένα Ηρακλέους, προγραμματίζεται η ριζική “ανάπλασή” της με σκοπό να γίνει ένα διεθνές εμπορικό και ναυτιλιακό κέντρο, ανάλογο του Σίτυ στο Λονδίνο, και οικιστική ζώνη υψηλών προδιαγραφών!

Το νέο κτίριο του υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας που λειτουργεί ήδη στην Ακτή Βασιλειάδη ήταν η απαρχή ενός εκτεταμένου προγράμματος μετάλλαξης της ευρύτερης περιοχής με την εκμετάλλευση της γης όπου εκτείνονταν οι παλιές βιομηχανικές εγκαταστάσεις.

Πρόκειται συγκεκριμένα για την κατασκευή ενός διεθνούς ναυτιλιακού, επιχειρηματικού και τουριστικού κέντρου καθώς και οικιστικής ζώνης στην πρώην βιομηχανική ζώνη Δραπετσώνας-Κερατσινίου.

Η συνολική έκταση αυτής της γης φθάνει τα 640 στρέμματα και πρόκειται για το πιο προνομιούχο οικόπεδο σε όλο το λεκανοπέδιο, δίπλα στον Πειραιά και μπροστά στη θάλασσα, αποτελώντας μια πρώτης τάξεως ευκαιρία επένδυσης για ντόπιους και διεθνείς κερδοσκόπους για την οικοδόμηση εκ θεμελίων ενός νέου επιχειρηματικού και οικιστικού κέντρου.

Η σχεδιαζόμενη παρέμβαση, αγνοώντας όλα τα ενοχλητικά για τους αστούς στοιχεία της ιστορίας της περιοχής και του πολιτισμού της, θα αξιοποιήσει τη γη και τα διατηρητέα βιομηχανικά στοιχεία (όπως το Υαλουργείο, τα Σιλό, την Καμινάδα και τον Ηλεκτρικό Υποσταθμό της Εταιρείας Λιπασμάτων), ενσωματώνοντάς τα στο περιβάλλον ενός αστικού, εμπορικού και ναυτιλιακού κέντρου για υψηλά εισοδήματα.

Επιπλέον του Διεθνούς Ναυτιλιακού Επιχειρηματικού Κέντρου, προγραμματίζονται επίσης η κατασκευή δυο υπερσύγχρονων μαρίνων στους όρμους της Δραπετσώνας και των Σφαγείων, για τον ελλιμενισμό γιωτ και υψηλού επιπέδου ψυχαγωγικές και ναυταθλητικές δραστηριότητες, η κατασκευή διεθνούς συνεδριακού κέντρου, περιοχών κατοικίας αλλά και ζώνες αναψυχής και τουρισμού, με ξενοδοχεία, καταστήματα, εστιατόρια, μουσεία και χώρους πάρκιγκ. Η προτεινόμενη ανάπτυξη όχι μόνο θα σβήσει τη μνήμη και την ιστορία της περιοχής, αλλά θα ενισχύσει αποφασιστικά τον υπερτροφισμό του Πειραιά και θα επιτείνει την όξυνση των ανισοτήτων και των κοινωνικών αποκλεισμών.

Πρόκειται για την κερδοσκοπική εκμετάλλευση και δόμηση της μοναδικής ακτής που είναι διαθέσιμη ως έξοδος των δυτικών συνοικιών προς τη θάλασσα. Μετά από εκατό χρόνια αποκλεισμού τους εξαιτίας των βιομηχανιών, με αυτό το σχέδιο η Δραπετσώνα και οι δυτικές συνοικίες θα αποκλεισθούν και πάλι, αυτή τη φορά εξαιτάς ενός νέου επιχειρηματικού και οικιστικού κέντρου το οποίο θα εμποδίζει την έξοδό τους στη θάλασσα. Η παλιά βιομηχανική ζώνη και η παραλία θα ανήκουν σε αυτούς που θα επενδύσουν στην περιοχή.

Το συγκεκριμένο πρόγραμμα ανάπλασης της πρώην βιομηχανικής ζώνης Δραπετσώνας - Κερατσινίου ανακοινώθηκε στις 27 Φλεβάρη ‘07 μετά από σύσκεψη των υπουργών ΠΕΧΩΔΕ και Εμπορικής Ναυτιλίας με τον διοικητή της Εθνικής Τράπεζας, κύριο ιδιοκτήτη του χώρου, καθώς και των δημάρχων Κερατσινίου και Δραπετσώνας.

Όλοι οι φορείς (υπουργεία, δήμοι, Εθνική Τράπεζα, ΑΓΕΤ, BP και άλλοι ιδιοκτήτες του χώρου) συμφώνησαν ότι το σχέδιο πρέπει να προχωρήσει και, όπως είπε ο Σουφλιάς, “οι όποιες διαφωνίες υπάρχουν, θα ξεπεραστούν”, διευκρινίζοντας ότι οι όροι δόμησης που θα καθορίσει η μελέτη θα ισχύσουν για όλους τους ιδιοκτήτες, ασχέτως εάν συμφωνήσουν να συμμετάσχουν άμεσα ή αργότερα.

Οι συνολικές επενδύσεις προβλέπεται ότι θα ξεπεράσουν το 1 δισ. ευρώ, και το έργο προωθείται με το δέλεαρ των “νέων θέσεων εργασίας” σε μια περιοχή με υψηλά ποσοστά ανεργίας. Βέβαια οι θέσεις εργασίας που διατυμπανίζουν οι αναπλαστές δεν θα αφορούν τίποτα περισσότερο από την εξυπηρέτηση των αναγκών των κατοίκων της “νέας πόλης” (όπως κηπουροί, σεκιουριτάδες, καθαριστές πισινών και γρασιδιού, υπηρέτες, οδηγοί και ντελιβεράδες).

Ο τότε υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας Κεφαλογιάννης δήλωσε ότι υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον από ξένους επενδυτές για τα έργα του Πειραιά και την ανάπτυξη του λιμανιού, πράγμα που διαπίστωσε κατά την επίσκεψή του στα αραβικά εμιράτα, όπως το Ντουμπάι απ΄ όπου αναμένεται πακτωλός χρημάτων.

Το σχέδιο εκπονήθηκε για λογαριασμό του κύριου ιδιοκτήτη, της Προτύπου Κτηματικής Τουριστικής ΑΕ (θυγατρικής της Εθνικής Τράπεζας) και βρίσκεται υπό συζήτηση με τους λοιπούς συνιδιοκτήτες: την ΑΓΕΤ, την ΒΡ Ελλάς και το Δημόσιο (ΟΛΠ) που κατέχει την παραλιακή ζώνη. Μένει επίσης να καθοριστεί το πολεοδομικό καθεστώς από τον Οργανισμό Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας, ενώ πραγματοποιήθηκαν εργασίες απορρύπανσης του εδάφους που είναι βαριά μολυσμένο μετά από έναν αιώνα βιομηχανικής χρήσης.

Εφόσον η επένδυση υλοποιηθεί, σε μια δεκαετία δίπλα στη Δραπετσώνα θα δημιουργηθεί μια νέα πόλη 5.000 κατοίκων και, καθόλου τυχαία, η εκπόνηση της οικονομικής και επιχειρηματικής μελέτης, καθώς και η μελέτη βιωσιμότητας του έργου ανατέθηκε στο βρετανικό συμβουλευτικό οίκο Savills που ειδικεύεται στις λεγόμενες πόλεις-φρούρια (security city) των πλουσίων ανά τον κόσμο.

Θα πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες παρεμβάσεις που έγιναν εκ του μηδενός στον αστικό χώρο του λεκανοπέδιου και η τύχη της θα καθορίσει τη δυναμική ανάλογων εγχειρημάτων σε ολόκληρη την παραλιακή ζώνη από το λιμάνι του Πειραιά έως το Πέραμα.

Στις 24 και 25 Νοέμβρη 2007, η Πρωτοβουλία Αγώνα για την αποτροπή αυτών των σχεδιασμών οικοπεδοποίησης και εμπορευματοποίησης, και για τη δημιουργία Ενιαίου Άλσους στην ευρύτερη περιοχή των Λιπασμάτων Δραπετσώνας κάλεσε ένα Διήμερο Ανοιχτών Εκδηλώσεων ενάντια στην “ανάπλαση”, στον κινηματογράφο REX στη Δραπετσώνα. Την πρώτη μέρα έγινε προβολή ντοκιμαντέρ για την περιοχή των Λιπασμάτων, ενημέρωση για το θέμα και συζήτηση με τους κατοίκους, και τη δεύτερη μέρα ενημέρωση από πρωτοβουλίες αγώνα από διάφορες γειτονιές της Αθήνα και συζήτηση για τους δημόσιους χώρους. Το διήμερο πραγματοποιήθηκε με αρκετές συμμετοχές από την περιοχή της Δραπετσώνας και του Πειραιά καθώς και από άλλες περιοχές του λεκανοπεδίου.

Πλήθος στοιχείων και οι θέσεις της Πρωτοβουλίας αναλυτικά υπάρχουν στη μπροσούρα “Αναπλάθοντας τα Λιπάσματα Δραπετσώνας. Μια ιστορία κέρδους για το κεφάλαιο, μια ιστορία ζωής για τους κατοίκους” που καταλήγει:

*