Τα κυρίαρχα ιδεολογήματα του κρατικού-καπιταλιστικού συστήματος -ενός συστήματος που βασίζεται στην εξουσία του ανθρώπου πάνω στον άνθρωπο και τη φύση- περί της προόδου και της ανάπτυξης, ενδύουν τη βίαιη εξέλιξη του σύγχρονου κόσμου σε ένα ολοένα και πιο πνιγηρό τεχνητό περιβάλλον όπου τα βιομηχανικά-μητροπολιτικά αστικά τοπία καταβροχθίζουν τα πάντα, τα δάση αποψιλώνονται και πυρπολούνται, η γη, ο αέρας και τα νερά μολύνονται, ο φυσικός κόσμος εμπορευματοποιείται, λεηλατείται και καταστρέφεται. Ένα περιβάλλον όπου κάθε μορφή ζωής ασφυκτιά, δηλητηριασμένη, κυριολεκτικά και μεταφορικά, από τα καύσιμα που τροφοδοτούν τις μηχανές της ανάπτυξης, της παραγωγής και της κατανάλωσης.

Με όχημα την αφαίμαξη και την απαξίωση του ανθρώπου και του φυσικού πλούτου της γης που μετατράπηκαν σε καύσιμη ύλη για την εδραίωση του πολιτισμού της ταξικής ανισότητας και της κοινωνικής καταπίεσης, το κράτος και ο καπιταλισμός σύρουν την ανθρωπότητα σε μια εποχή όπου οι βίαιες αλλαγές που έχουν προκληθεί στο κλίμα της γης απειλούν ριζικά τη δυνατότητα επιβίωσης εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων, και οδηγούν στην εξαφάνιση εκατοντάδες χιλιάδες είδη ζώων και φυτών.

Αφού πρώτα, και για αρκετά χρόνια, επιστήμονες, κρατικοδίαιτοι ή υπηρέτες πολυεθνικών εταιρειών, ξόδεψαν αστρονομικά ποσά σε έρευνες που θα αποδείκνυαν ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη οφείλεται σε "φυσικές διαδικασίες", σήμερα, και μπροστά στη ραγδαία επιτάχυνση του φαινομένου που είναι πια ορατή δια γυμνού οφθαλμού, όλοι σχεδόν αναγνωρίζουν ότι οφείλεται σε "ανθρωπογενείς παράγοντες". Παράγοντες που στην πραγματικότητα δεν αφορούν αφηρημένα τον "άνθρωπο" ή εξίσου όλους τους ανθρώπους -είτε δηλαδή εκείνοι ζουν σε συνθήκες ανέχειας είτε απολαμβάνοντας τα πλούτη που παράγει η καταστροφή του πλανήτη-, αλλά το ίδιο το εξουσιαστικό πολιτικο-οικονομικό σύστημα και την οργανωμένη επίθεσή του στη φύση και την κοινωνία.

Στις αιτίες που προκαλούν την επιδείνωση του "φαινομένου του θερμοκηπίου", όπου αυξανόμενες ποσότητες θερμότητας εγκλωβίζονται πάνω από τη γη αντί να διαρρέουν στο διάστημα, πρέπει να συνυπολογίζεται, εκτός από την εκπομπή των ρύπων, ο συστηματικός αφανισμός των δασών, και ιδιαίτερα των τροπικών, που έχουν την ικανότητα να απορροφούν μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα, και τα οποία καταστρέφονται από την υλοτόμηση, αποτεφρώνονται μαζικά σε πυρκαγιές και αποψιλώνονται είτε για την επέκταση αναπτυξιακών σχεδίων είτε για να αντικατασταθούν από ζώνες ελεγχόμενης καλλιέργειας.

Είναι χαρακτηριστικό ότι εξαιτίας της ανόδου της στάθμης των ωκεανών, η οποία υπολογίζεται έως και 80-90 εκ. μέχρι το τέλος του αιώνα, απειλούνται άμεσα ή έμμεσα εκατομμύρια ανθρώπων που ζουν σε παράκτιες κοινότητες, όπως στις ακτές του Αρκτικού Ωκεανού, τόσο από την κάλυψη ολόκληρων περιοχών από το νερό όσο και από δευτερεύουσες συνέπειες, όπως η υφαλμύρωση του πόσιμου νερού από το θαλασσινό, η εξαφάνιση ζωικών ειδών που συνιστούν είδη βασικής διατροφής κλπ. Για την Αφρική, υπολογίζεται ότι θα αυξηθεί μέχρι το 2050 κατά 250 εκατομμύρια ο αριθμός των ανθρώπων που στερούνται κάθε πρόσβαση σε πόσιμο νερό. Τα πιο μελανά σενάρια μιλούν προοπτικά για εκατοντάδες εκατομμύρια περιβαλλοντικούς πρόσφυγες παγκοσμίως και 1,5 δισεκατομμύριο ανθρώπων που άμεσα ή έμμεσα θα εμπλακούν σε συγκρούσεις που θα οφείλονται στις κλιματικές αλλαγές (όπως οι πόλεμοι για το νερό).

Η κλιματική αλλαγή, ενώ αφορά το σύνολο της ζωής πάνω στον πλανήτη, πλήττει κυρίως, και θα συνεχίσει να πλήττει, με εξαιρετική βιαιότητα τους απόκληρους του παγκόσμιου χάρτη. Εκείνες δηλαδή τις κοινωνίες στις οποίες δεν υπάρχουν ή δεν προβλέπονται τα μέσα για να αντιμετωπιστούν τα ακραία φαινόμενα ή όπου η ζωή κοστολογείται λιγότερο στην ιεραρχία της θεσμισμένης κοινωνικής, ταξικής και φυλετικής ανισότητας, είτε αυτό αφορά τον λεγόμενο τρίτο κόσμο στο Μπαγκλαντές, όπου πρόσφατα έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από 2.500 άνθρωποι και 3 εκατομμύρια έμειναν άστεγοι μετά το φονικό πέρασμα του κυκλώνα Σιντρ, είτε τους φτωχούς της Νέας Ορλεάνης, οπού μετά τον τυφώνα Κατρίνα όσοι επέζησαν γνώρισαν την επιβολή ενός στρατιωτικού τύπου καθεστώτος έκτακτης ανάγκης, βγαλμένου από το ζοφερό μέλλον, που ενεργοποιήθηκε για να "αντιμετωπίσει" τις συνέπειες της καταστροφής.

Ενώ είναι φανερό ότι η γενικευμένη λεηλασία και η καταστροφή του φυσικού κόσμου που περιγράφουμε συνήθως ως περιβαλλοντική κρίση έχει την αιτία της όχι σε τυχόν παραλείψεις ή παρεκτροπές του όλου πολιτικοοικονομικού συστήματος αλλά στην ίδια του τη φύση, εχθρική, επιθετική και καταστροφική προς το φυσικό περιβάλλον και τον ίδιο τον άνθρωπο, με άξονα το κέρδος και τον έλεγχο πάνω σε κάθε μορφή ζωής, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια πραγματικότητα στην οποία το ίδιο το σύστημα εμφανίζεται ως … η "λύση" στο πρόβλημα. Σύμφωνα με αυτή τη διαστρεβλωμένη εικόνα, τα "προβλήματα" που γεννά ο καπιταλισμός φέρεται ότι θα επουλώσει ο "πράσινος καπιταλισμός" και η καταστροφική ανάπτυξη θα αντικατασταθεί από την "αειφόρο".

Σε κάθε περίπτωση, είτε η συγκεκριμένη ορολογία παραμένει μια φιλολογική φλυαρία για τον εφησυχασμό των συνειδήσεων είτε επιχειρείται να αποκτήσει υλική υπόσταση, μέσα από τη χρηματοδότηση ερευνών και προγραμμάτων όπως και την ίδρυση νέων κερδοσκοπικών επιχειρήσεων γύρω από "εναλλακτικές" μορφές ανάπτυξης και ενέργειας, δεν πρόκειται παρά για τη συνέχιση της καταστροφής, τόσο με τα ίδια όσο και με νέα μέσα. Αφού το θεμελιώδες σημείο αναφοράς κάθε πολιτικής που προτείνεται για την δήθεν αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών, παραμένει όχι μόνο η συνέχιση αλλά και η εντατικοποίηση της καπιταλιστικής ανάπτυξης, απαιτώντας κι επιφέροντας όλο και μεγαλύτερα ποσοστά παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας, προκαλώντας όλο και περισσότερη μόλυνση, σε έναν πλανήτη που απομυζάται εξαντλητικά ως το έσχατο όριό του.

Η χαρακτηριστικότερη θεσμική έκφραση σε αυτή την κατεύθυνση είναι το Πρωτόκολλο του Κιότο, ένα σύνολο μέτρων για τη μείωση των βιομηχανικών ρύπων και της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, που στην ουσία, παρόλο που από χώρες όπως οι ΗΠΑ δεν γίνεται καν αποδεκτό, εγκαινιάζει μια νέα εποχή ιδιωτικοποίησης και ελέγχου ακόμα και της ατμόσφαιρας! Γεννώντας νέες μορφές αποικιοκρατίας, όπως καταγγέλλουν ακτιβιστές από τον τρίτο κόσμο που αγωνίζονται ενάντια στις κλιματικές αλλαγές, και βαθαίνοντας το χάσμα της ανισότητας ανάμεσα στον αναπτυγμένο βορρά και τον εξαθλιωμένο νότο, το Πρωτόκολλο του Κιότο εισάγει, ως οικονομικά κίνητρα για τα βιομηχανοποιημένα κράτη, δικαιώματα ιδιοκτησίας πάνω στην ατμόσφαιρα, το εμπόριο ρύπων και τους "μηχανισμούς καθαρής ανάπτυξης", τοποθετώντας απλά τη μόλυνση στο πεδίο της ελεύθερης αγοράς. Έτσι είναι φτηνότερο να μεταφέρονται οι ρυπογόνες βιομηχανίες στον τρίτο κόσμο, ενώ οι βιομηχανοποιημένες χώρες μπορούν να αγοράζουν επιπλέον δικαιώματα ρύπανσης, είτε άμεσα είτε πουλώντας "καθαρή" τεχνολογία.

Συμπληρώνοντας το μύθο της σωτηρίας του πλανήτη από το ίδιο το σύστημα που τον καταστρέφει, αναπτύσσεται η φιλολογία περί "ατομικής ευθύνης", όπως προπαγανδίζεται είτε από τις ίδιες τις πολυεθνικές εταιρίες και από κρατικούς φορείς είτε από τις νέες μορφές διαμεσολάβησης και χειραγώγησης, τις διάφορες ΜΚΟ και τους εκπροσώπους της λεγόμενης Κοινωνίας των Πολιτών, μεταφέροντας την ευθύνη και τη λύση του προβλήματος σε ένα μοριακό επίπεδο. Έτσι, όπως μας πληροφορούν πλήθος διαφημίσεων, αρκεί ο/η καθένας/μία μας να ανακυκλώνει τα σκουπίδια του/της στους κατάλληλους κάδους, να εξοικονομεί ενέργεια και στο μέλλον ίσως να αποκτήσει υβριδικά "καθαρά" αυτοκίνητα. Στο εμπόριο οικολογικής ευαισθησίας και στο βωμό της συντήρησης ψευδαισθήσεων που τελικά εναποθέτουν το μέλλον στα χέρια των αφεντικών, όλα επιτρέπονται, αρκεί να μην αμφισβητήσει κανείς τις ίδιες τις αιτίες της καταστροφής και της λεηλασίας του φυσικού περιβάλλοντος: το κρατικό-καπιταλιστικό σύστημα, τους θεσμούς και τα αναπτυξιακά σχέδιά του.

Για μας, η μόνη δυνατή απάντηση στα αδιέξοδα που γεννά το κράτος και ο καπιταλισμός, καταστρέφοντας και λεηλατώντας τη φύση και τις ανθρώπινες κοινωνίες, δεν μπορεί να βρίσκεται ούτε στην παραίτηση μπροστά στο μέγεθος όσων διακυβεύονται, ούτε στην αναζήτηση "εναλλακτικών" λύσεων που θα εξωραΐσουν το ίδιο το σύστημα, αλλά στην ανατροπή και την καταστροφή του. Και μεταξύ άλλων, μερικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση μπορούν να αποτελούν οι κοινωνικές αντιστάσεις που ξεπηδούν αυθόρμητα για την προάσπιση των βουνών, των δασών, των ποταμών, των λιμνών, των ακτών, της άγριας ζωής του φυσικού κόσμου και των τοπικών κοινοτήτων που υφίστανται την επέλαση της καταστροφής στο όνομα της ανάπτυξης. Όπως επίσης και οι κοινωνικές αντιστάσεις που ξεπηδούν για την προάσπιση των ελεύθερων χώρων μέσα στις καπιταλιστικές μητροπόλεις όπου σχεδιάζεται η αναπτυξιακή λαίλαπα, η οποία μέσα στο αστικό τοπίο παίρνει τη μορφή της ανάπλασης και του ελέγχου.

Η 8η Δεκέμβρη, παγκόσμια ημέρα δράσης ενάντια στις κλιματικές αλλαγές, δεν είναι παρά μια αφορμή να επαναλάβουμε πως ουτοπικό δεν είναι να πιστεύουμε ότι μπορούμε να ανατρέψουμε το κρατικό-καπιταλιστικό σύστημα, ουτοπικό είναι να πιστεύει κανείς ότι μπορούμε να συνεχίσουμε να ζούμε μέσα σ' αυτό.

*