Επιπλέον, τα έργα υποδομής -λιμάνια, αεροδρόμια, μεγάλοι δρόμοι όπως ο περιφερειακός που σχεδιάζουν στη Νάξο τα τοπικά τζίνια της ανάπτυξης- περιβάλλονται με έναν κοινωφελή χαρακτήρα, πράγμα που συσκοτίζει τις πραγματικές σκοπιμότητες και τα συμφέροντα που καραδοκούν να επωφεληθούν. Πολλές φορές μάλιστα το μέτωπο των συμφερόντων συμπεριλαμβάνει μικροϊδιοκτήτες, εμπόρους γης και άλλους, πλάι στους επενδυτές, τις κατασκευαστικές, τους μελετητές, τους πολιτικούς κλπ. Η ρητορεία της ανάπτυξης δε σηκώνει λοιπόν αμφισβήτηση αφού ταυτίζεται με την πρόοδο και με όλες εκείνες τις αξίες που ωθούν την ανθρώπινη ζωή προς τα εμπρός, προς το βέλτιστο, ανεξαρτήτως μάλιστα τάξης. Μιλάμε για μια δοξασία της οποίας η θρησκευτικότητα είναι τόσο απόλυτη ώστε αυτόματα οι αντιρρησίες κατατάσσονται στους αιρετικούς του σύγχρονου πολιτισμού.

Τις ημέρες του συλλαλητηρίου η συνήθης προσφώνηση για όλους όσοι αντιταχθήκαμε στο μεγάλο λιμάνι ήταν ότι είμαστε οι “καταστροφείς του τόπου” ενώ δεν έλειψαν και οι απειλές βίας που δεν εφαρμόστηκαν για το φόβο των αντιποίνων. Όσο για τους θεσμικούς -βουλευτάδες, πολιτικάντηδες και βλαχοδήμαρχους- αυτοί μίλησαν για “Ταλιμπάν της Οικολογίας”, για “ακραίο οικολογικό φανατισμό”, μας προέτρεψαν σε μεταδημοτεύσεις απειλώντας στην πραγματικότητα με εκτοπισμούς σε άγονα ακατοίκητα νησιά που αφθονούν πέριξ της Νάξου.

Στο τέλος, μπρος στη διαφαινόμενη ήττα τους στο Συμβούλιο της Επικρατείας (τελικά το ΣτΕ ματαίωσε το έργο το Μάη), ο δήμαρχος μίλησε για “ανοχύρωτο κράτος” μπροστά στην ασυδοσία της κοινωνίας(!) συμφωνώντας με τη βουλευτή του Νομού για την ανάγκη να περιοριστούν οι δυνατότητες των πολιτών να ελέγχουν την εξουσία.

Η συγκεντροποίηση της εξουσίας που προήλθε μετά τον Καποδίστρια και την υπαγωγή των κοινοτήτων σε ενιαίους δήμους περιόρισε δραστικά κάθε δυνατότητα ελέγχου ή ακόμα και παρέμβασης στα διοικητικά των δήμων. Παράλληλα, με το πρόσχημα της έλλειψης πόρων και χρηματοδοτήσεων από το κράτος και την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι δήμοι γίνονται ο προθάλαμος για την εκποίηση κοινωνικών αγαθών και την παράδοση κάθε είδους υπηρεσιών στον ιδιωτικό τομέα, ενώ πρωτοστατούν στην καθιέρωση άθλιων συμβάσεων εργασίας για τους υπαλλήλους τους. Οι δήμοι πλέον οργανώνουν δημοτικές επιχειρήσεις με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια ενώ το μέλλον των νησιών και οι στρατηγικές ανάπτυξης σχεδιάζονται από τουριστικούς μεγαλοπράκτορες και επιχειρηματίες, ξενοδόχους, εργολάβους και εμπόρους γης.

Όλοι οι παραπάνω κύριοι είναι ο εσμός που πρωτοστάτησε στο κυνήγι μαγισσών που έλαβε χώρα στο νησί τον περασμένο χειμώνα. Ωστόσο, για την ιστορία, δεν σηκωθήκαμε ένα ωραίο πρωινό και ξάφνου αποφασίσαμε να σταματήσουμε το νέο λιμάνι που σχεδίαζαν. Η αντιπαλότητα ξεκινά από το 1994 όταν και πάλι διαδραματίστηκε μια κεντρική αντιπαράθεση γύρω από την κατασκευή ή όχι ενός μεγάλου αεροδρομίου που θα δέχεται πτήσεις τσάρτερ απευθείας από το εξωτερικό. Το μεγάλο αγκάθι στην προ-Καποδίστρια εποχή ήταν το ανεξέλεγκτο των μικρών κοινοτήτων. Στο νησί εκείνη την περίοδο οι 19 από τις 22 κοινότητες για διάφορους δικούς τους λόγους αντιτάχτηκαν στο έργο, ενώ αντίθετα δεκατρία χρόνια αργότερα στον ενιαίο πλέον δήμο υπήρξε απόλυτη ομοφωνία ως προς την αναγκαιότητα του νέου αεροδρομίου.

Η υπόθεση λιμάνι ήρθε σε μια στιγμή που ένας αντιαναπτυξιακός πόλος είχε αρχίσει να μορφώνεται και να γίνεται διακριτός με βάση την εμπειρία από αγώνες ενάντια στο αεροδρόμιο, στις ανεξέλεγκτες χωματερές, στην καταστροφή των ελεύθερων χώρων μέσα στην πόλη. Το εγχείρημα δεν ήταν καθόλου εύκολο στο βαθμό που η πολιτική δράση σε μια μικρή επαρχία δεν προσλαμβάνει συνήθως τα επιθυμητά κινηματικά χαρακτηριστικά. Άλλωστε και στο εσωτερικό αυτού του πόλου πολλά ζητήματα παραμένουν άλυτα. Η στήριξη ή μη λογικών ήπιας και αειφόρου ανάπτυξης, η υιοθέτηση ή η απαξίωση των θεσμικών αντιλήψεων, ο τρόπος απεύθυνσης στην κοινωνία συνιστούν ένα αντιφατικό όσο και προκλητικό πεδίο διαπάλης. Με βάση τις τοπικές ιδιομορφίες η προσφυγή στο Συμβούλιο της Επικρατείας συσπείρωσε μια κοινωνική μειοψηφία σε μια εύθραυστη συμμαχία που ωστόσο πέτυχε ως ένα βαθμό το σκοπούμενο: άνοιξε στην τοπική κοινωνία τη συζήτηση γύρω από το έργο και όλα όσα συνδέονται μ’ αυτό. Ωστόσο η επιτροπή ενάντια στο μεγάλο λιμάνι της Νάξου είχε ακόμα πιο θεμελιώδεις ανεπάρκειες και ερωτηματικά, όπως κατά πόσο πρέπει να γίνει αγώνας, αν πρέπει να δρούμε συλλογικά, αν η υπόθεση είναι πολιτική ή νομική και ως εκ τούτου αν είναι απαραίτητη η παρέμβαση και η επικοινωνία με την υπόλοιπη κοινωνία ή όχι. Το κύριο άγχος, για να μην πούμε άγος, κάποιων μελών της επιτροπής ήταν να μην εμφανιστούν σαν ομάδα, με απτό και ορατό αποτέλεσμα να παρουσιαστεί ένα τεράστιο έλλειμμα στην κοινωνική απεύθυνση, όπου η πληροφόρηση, ο λόγος και η δράση έλαμψαν διά της απουσίας τους. Έμεινε έτσι να κυριαρχεί ο λόγος και η προπαγάνδα της αντίπερα όχθης, των λαλίστατων αρχόντων του δήμου και των τοπικών ΜΜΕ. Έτσι λοιπόν περιμένοντας το δικαστικό θέσφατο χάθηκε πολύτιμος χρόνος για να δημιουργηθεί το όποιο κοινωνικό έρεισμα.

Οι απαντήσεις δόθηκαν από την ίδια την πραγματικότητα όταν πέρυσι την άνοιξη ο δήμος μπρος στον ορατό κίνδυνο να ματαιωθεί το έργο εξαπέλυσε την ολοκληρωτική επίθεση. Σε συνεδριάσεις στο δημαρχείο δημοτικοί σύμβουλοι και μέλη επιτροπών πρότειναν λίστες προγραφών με τα ονόματα των αντιφρονούντων που πρέπει να αναρτηθούν σε κεντρικά σημεία της πόλης και σε μαγαζιά, ενώ με πρωτοβουλία ενός εκ των αντιδημάρχων δημιουργείται “επιτροπή αγώνα για την κατασκευή του λιμανιού”. Τότε εξαγγέλθηκε συλλαλητήριο για τις 26 Μάρτη. Ακριβώς σε κείνο το κρίσιμο σημείο, η Αυτόνομη Πρωτοβουλία πραγματοποιεί παρέμβαση στη Χώρα με προκηρύξεις, αφίσες και τρικάκια ενάντια στο κλίμα τρομοκρατίας και στα πογκρόμ καταδεικνύοντας ότι αυτό το κλίμα εκπορεύεται από τις αρχές επιχειρώντας να αποσπάσουν την κοινωνική συναίνεση στην περιθωριοποίηση όσων αντιστέκονται.

Έγινε τότε αντιληπτό από πολλά μέλη της επιτροπής για το λιμάνι ότι οι μάχες δίνονται με πράξεις και λόγο στο δρόμο και στην κοινωνία κι όχι μόνο στις δικαστικές αίθουσες και στα δικηγορικά γραφεία. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης ήταν να γίνουμε σημείο αναφοράς σε όσους αισθάνονταν απομονωμένοι και εκ των πραγμάτων αναζήτησαν την αλληλεγγύη στη συλλογικότητα ... Η αντίσταση ήταν πρώτιστα θέμα ύπαρξης και αξιοπρέπειας και τελικά αποδείχτηκε αποφασιστικής σημασίας για την έκβαση της υπόθεσης σε κοινωνικό επίπεδο. Γιατί αυτό που έμπαινε υπό αίρεση ήταν αυτοί καθαυτοί οι όροι της πολιτικής και κοινωνικής δράσης πάνω στο νησί για τις αντιλήψεις και ομαδοποιήσεις που δεν συντάσσονται με την κυρίαρχη ιδεολογία. Έτσι, ενώ οι κοινωνικοί συσχετισμοί μπορεί να ευνόησαν πρόσκαιρα την ολιγαρχία του τόπου, εντούτοις οι τραμπουκισμοί τους και η καταγγελία που αρθρώσαμε τους εξέθεσαν στα μάτια πολλών συντοπιτών μας –ακόμα και σε μερικούς που ήταν υπέρ του λιμανιού. Εντέλει, αποτέλεσμα αυτής της μάχης υπήρξε η μετατόπιση ενός κοινωνικού κομματιού σε πιο ριζοσπαστικές θέσεις από εκείνες που είχαν πριν την υπόθεση.

Σήμερα πια η εισβολή του αστικού τοπίου με όλα τα δύσμορφα και ετερόκλητα χαρακτηριστικά του και η κυριαρχία του στη φύση, έχει δημιουργήσει ένα περιβάλλον που δεν είναι ούτε πόλη ούτε ύπαιθρος. Η κοινωνικότητα και η κανονικότητα ορίζεται όχι με βάση τις συλλογικές ανάγκες και διεκδικήσεις αλλά με γνώμονα το ατομικό συμφέρον και με συντονιστή το lifestyle και τους ρόλους που προωθούν η τηλεόραση και τα μμε.

Κάτι ανάλογο ισχύει και στην αγροτική παραγωγή όπου υπάρχει μια σταθερή αποσάθρωση και συρρίκνωση του αγροτικού κόσμου, από τη μια εξαιτίας της ολοένα και μεγαλύτερης πίεσης πάνω στην αγροτική γη ως προς τη χρήση της για τουριστικούς σκοπούς, αλλά και από την έντονη τάση για συγκέντρωση, τυποποίηση και έλεγχο της παραγωγής.

Παλαιότερα στο νησί επικρατούσε η ισότητα της φτώχειας. Η αστική τάξη περιοριζόταν σε κάποιους λίγους εμπόρους και μαυραγορίτες της κατοχής, και τους γραμματιζούμενους, ορισμένοι από τους οποίους το έπαιζαν οι λιμοκοντόροι που διαμεσολαβούσαν για θελήματα ανάμεσα αφενός στους χωρικούς και αφετέρου στα αφεντικά και στα υπολείμματα της ενετικής αριστοκρατίας.

Σήμερα δημιουργείται μια κοινωνία όπου το προλεταριάτο της τουριστικής βιομηχανίας, οι μικροαγρότες και κάποιοι ασθμαίνοντες μικροεπιχειρηματίες συνθέτουν τη σιωπηλή πλειοψηφία σε ένα θολό κοινωνικό τοπίο που παραμυθιάζεται ακόμη εύκολα και αδυνατεί να έρθει σε ρήξη με το πλέγμα της κομματικής και πολιτικής εξουσίας που τους κρατάει υποταγμένους και εξαρτημένους.

Η ανάπτυξη είναι συστατικό στοιχείο της καπιταλιστικής μηχανής, λειτουργεί λυτρωτικά και εσχατολογικά, ενώ η πεμπτουσία της έγκειται στην υποβίβαση των ανθρώπων σε ανθρώπινους πλουτοπαραγωγικούς πόρους κάτι που αντιστοιχεί στην αναγωγή της φύσης σε φυσικούς πλουτοπαραγωγικούς πόρους. Δεν είναι συμπτωματικό ότι αυτή την ορολογία και τις λογικές τις συναντάμε στα σχέδια περιβαλλοντικής διαχείρισης που εκπονούν οι θιασώτες της αειφορικής ανάπτυξης και γενικότερα στις περιβαλλοντικές μελέτες, αποδεικνύοντας πόσο είναι συνυφασμένοι με τη λειτουργία του κεφαλαίου και του κράτους.

Οπωσδήποτε, υπάρχουν διαβαθμίσεις ως προς τη χρήση και την προσαρμογή των διαφορετικών οικονομικών δραστηριοτήτων στο περιβάλλον. Μπορεί όμως στην πράξη η βιώσιμη ή αειφόρος ανάπτυξη να αποτελέσει μπούσουλα για τον γενικότερο οικονομικό και πολιτικό σχεδιασμό; Μέσα στο κλίμα του ανελέητου ανταγωνισμού της διεθνοποιημένης δικτατορίας των αγορών, όπου το κέρδος και η ατομική ιδιοκτησία κυριαρχούν, είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι μπορεί να πρυτανεύσει τόσο η ισοτιμία και η σύνεση στη διαχείριση όσο και η οικολογία στο περιβάλλον. Η αειφορία σήμερα είναι το οικολογικό άλλοθι των ιθυνόντων, ένας γλωσσοδέτης στην ακατάληπτη κενολογία των πολιτικών, που στην ουσία της παραμένει ένας αντιφατικός γρίφος στα πλαίσια του υπάρχοντος συστήματος. Πρόκειται για ένα ευφυές τέχνασμα που αποδεικνύει την ικανότητα του συστήματος να ελίσσεται και να ενσωματώνει την ίδια του την αντινομία, παράγοντας μάλιστα και υπεραξία οικονομική, ιδεολογική και ηθική.

Αν κάθε πρόοδος όπως έλεγε ο Προυντόν είναι μια συντριπτική νίκη κατά της θεότητας, σήμερα θα πρέπει να επινοήσουμε τους τρόπους που θα μας επιτρέψουν να νικήσουμε τη σύγχρονη θεότητα που δεν είναι άλλη από την ίδια την πρόοδο και την ανάπτυξη. Οι εμπειρίες από τη δράση και τις παρεμβάσεις μας σε μια μικρή τοπική κοινωνία όπως η Νάξος έχουν τη ζωντάνια της ώσμωσης με τα κοινωνικά κομμάτια που υφίστανται την εκμετάλλευση και την ισοπέδωση. Σίγουρα η φερεγγυότητα στο χώρο και στο χρόνο εξαρτώνται τόσο από τη σταθερότητα, τη συνέπεια και την επιμονή όσο και από την ακεραιότητα των αντιλήψεων και των πρακτικών._

*