Διασχίζοντας τους ορεινούς όγκους της Πίνδου από δυτικά προς ανατολικά, ο δρόμος περνάει από το χαμηλότερο αυχένα των Αθαμανικών ορέων (τα Τζουμέρκα) στη χαράδρα του μέσου ρου του Άραχθου, εκεί όπου ο ποταμός στέφεται από το γιγάντιο λιθόκτιστο τόξο του ιστορικού γεφυριού της Πλάκας.

Το γεφύρι, το μεγαλύτερο πέτρινο μονότοξο των Βαλκανίων, που αποτελεί το σημαντικότερο μνημείο της περιοχής, κτίστηκε από ντόπιο μάστορα και τεχνίτες το 1863 κι αποτέλεσε ελληνοτουρκικό σύνορο το 1881-1912 και όριο ανάμεσα στις περιοχές του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ την περίοδο της Κατοχής. Εδώ υπογράφηκε και η ιστορική συμφωνία της Πλάκας ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις, το Γενάρη του 1944. Οι Γερμανοί προσπάθησαν να το ανατινάξουν αλλά το γεφύρι άντεξε κι έμεινε στη θέση του.

Σήμερα, είκοσι μέτρα κάτω από το ψηλότερο σημείο του γεφυριού το ποτάμι εξακολουθεί να κυλά ορμητικά, όμως ένα νέο φράγμα που σχεδιάζεται να κατασκευαστεί θα ανακόψει τη ροή, θα ανυψώσει τα νερά και θα καταποντίσει το γεφύρι, όπως και μεγάλο μέρος από τη χαράδρα του μέσου Άραχθου, σε μια τεχνητή λίμνη. Συζητείται ακόμη και η ”λύση” μεταφοράς του γεφυριού σε άλλη θέση!

Ο ποταμός Άραχθος πηγάζει στη Βόρεια Πίνδο, από το όρος Λάκμωνα (στη θέση Οξυά Δεσπότη) σε υψόμετρο 1.700μ. Περνά νότια του Μετσόβου όπου ονομάζεται Μετσοβίτικος και στη συνέχεια συναντάται με τον Διπόταμο και παίρνει το όνομα Άραχθος. Έχει παραποτάμους τους Ζαγορίτικο, Βάρδα, Καλαρίτικο, Σαραντάπορο και Καλεντίνη.

Έχει μήκος 110 χλμ. κι εκβάλλει στον Αμβρακικό κόλπο όπου μαζί με τον ποταμό Λούρο δημιούργησαν με τις αποθέσεις τους τις λιμνοθάλασσες Λογαρούς, Ροδιάς και Τσουκαλιού συμβάλλοντας σε ένα από τα πιο σημαντικά οικοσυστήματα παγκόσμια. Θεωρητικά, ο Αμβρακικός προστατεύεται από τη συνθήκη Ramsar ως ένας βιότοπος σπάνιας ποικιλίας ειδών της πανίδας και της χλωρίδας.

Το 1980, τέσσερα χιλιόμετρα βορειότερα της Άρτας κατασκευάστηκε το πρώτο υδροηλεκτρικό φράγμα - εργοστάσιο της ΔΕΗ στον Άραχθο, το Πουρνάρι, ισχύος 100ΜW. Εκτός από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας το έργο έγινε για την ανάσχεση των πλημμυρών και την αποθήκευση νερού για τις αρδευτικές ανάγκες του κάμπου.

Ύστερα από την ολοκλήρωση του τεράστιου φράγματος (ύψους 107μ.) σχηματίστηκε ένας ταμιευτήρας νερού έκτασης 20 τ.χλμ. αλλά μειώθηκε η τροφοδοσία του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα, που γινόταν με την κατείσδυση του επιφανειακού νερού στα κατώτερα στρώματα, με αποτέλεσμα να μειωθούν τα υπόγεια ύδατα και να αλλάξει ριζικά το υδρολογικό ισοζύγιο από το φράγμα μέχρι τις εκβολές του ποταμού. Σήμερα σε συνδυασμό με τις 4.000 γεωτρήσεις που υπάρχουν στον Αρτινό κάμπο, η κατάσταση γίνεται δραματική και το θαλασσινό νερό διεισδύει στην ενδοχώρα.

Να σημειωθεί ότι από το 1954 στην περιοχή αγ. Γεώργιος στο γειτονικό ποταμό Λούρο, λειτουργεί φράγμα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και για την αποθήκευση αρδευτικού νερού. Ο ταμιευτήρας με τα χρόνια γέμισε φερτές ύλες και έτσι σήμερα δεν μπορεί να αποταμιεύσει σχεδόν καθόλου νερό.

Τόσο το φράγμα του Λούρου όσο και το μεγάλο φράγμα του Πουρναρίου, με την κατακράτηση των φερτών υλών και της ιλύος των ποταμών, όχι μόνο γεμίζουν τους ταμιευτήρες τους, αλλά και στερήσανε από τις λουρονησίδες των λιμνοθαλασσών τα υλικά που εδώ και αιώνες τις δημιούργησαν και τις ανανέωναν. Αποτέλεσμα αυτού είναι οι λουρονησίδες να διαβρώνονται και η ακτογραμμή να υποχωρεί από την πίεση των κυμάτων.

Να αναφέρουμε επίσης ότι εξαιτίας της ανάσχεσης των πλημμυρικών φαινομένων, ιδιαίτερα από το φράγμα του Αράχθου, δεν ξεπλένεται η κοίτη από τους ρύπους που συγκεντρώνονται στις εκβολές. Παράλληλα, η μειωμένη τροφοδοσία των λιμνοθαλασσών με τα γλυκά νερά των πλημμυρών άλλαξε την αλατότητα του νερού, επηρεάζοντας δραστικά το περιβάλλον των αλιευμάτων και την αλιευτική παραγωγή, ενώ η επαπειλούμενη υφαλμύριση των υπόγειων υδάτων με τα οποία αρδεύεται ο κάμπος θα είναι καταστρεπτική για τις καλλιέργειες.

Πέρα όμως από τις συνέπειες που είχε στις λιμνοθάλασσες, η κατακράτηση των νερών και η έλλειψη συνεχούς ροής του ποταμού είχε δυσάρεστες συνέπειες και για το ιστορικό γεφύρι της Άρτας το οποίο έχει υποστεί σοβαρότατες ζημιές στα βάθρα του.

Και σαν να μην έφταναν αυτά η ΔΕΗ σχεδίαζε την κατασκευή και νέου φράγματος στον Άραχθο, 40 χλμ. βορειότερα από το Πουρνάρι, στη θέση αγ. Νικόλαος Δαφνωτής.

Η κατασκευή του νέου φράγματος αποφεύχθηκε μέχρι σήμερα χάρη στον μακροχρόνιο αγώνα των κατοίκων της περιοχής, αλλά όταν η ΔΕΗ εγκατέλειψε τελικά το έργο, τον Αύγουστο του 2001, το ανέλαβε ως ανάδοχος η εταιρεία Μηχανική ΑΕ (του Πρ. Εμφιετζόγλου) υποβάλλοντας, στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (Ρ.Α.Ε.) τα δικαιολογητικά, προκειμένου να λάβει άδεια παραγωγής ενέργειας, την οποία θα πουλάει στη ΔΕΗ. Δεν δίστασε μάλιστα να συντάξει και να υποβάλει πλαστό χάρτη της περιοχής, όπου η θέση του γεφυριού της Πλάκας είχε μετακινηθεί κατά ένα χιλιόμετρο, κι εμφανιζόταν εκτός της υπό κατασκευή τεχνητής λίμνης! Μια τετραετία μετά, ο υπουργός ΠΕΧΩΔΕ και οι συναρμόδιοι υπουργοί Ανάπτυξης και Πολιτισμού ενέκριναν τους "περιβαλλοντικούς όρους" του έργου, το οποίο εκκρεμεί στο Συμβούλιο της Επικρατείας όπου κατέφυγαν κάτοικοι και φορείς της περιοχής για να το σταματήσουν.

Πρόκειται για ένα Υ/Η φράγμα-εργοστάσιο ισχύος 90MW το οποίο θα λειτουργήσει για 45 χρόνια περίπου, ώσπου να γεμίσει λάσπη ο ταμιευτήρας του και να αχρηστευθεί. Ένας ακόμη από εκείνους τους αναπτυξιακούς σχεδιασμούς για τους οποίους η φύση και οι πόροι της (όπως το νερό), ο άνθρωπος και οι ανάγκες του είναι αντικείμενα λεηλασίας και κερδοσκοπίας. Θα φέρει τεράστια ποσά που θα αντληθούν από τα δημόσια ταμεία ως χρηματοδοτήσεις για να καταλήξουν στις τσέπες των κατασκευαστών και των επιτήδειων και θα επιφέρει μια τεράστια σε μέγεθος οικολογική καταστροφή.

“Η κατασκευή του συγκεκριμένου μεγάλου φράγματος απειλεί την οικολογική ισορροπία του Αράχθου και ιδιαίτερα της γειτονικής χαράδρας του, που αποτελεί οικότοπο με μεγάλο χλωριδικό και πανιδικό πλούτο και σχηματίζει ένα απαράμιλλο ποτάμιο τοπίο.

Συγκεκριμένα αποτελούν σοβαρές διαταραχές: ο σχηματισμός τεχνητής λίμνης και η μεταβολή του ποτάμιου οικοσυστήματος σε λιμνιαίο, η αλληλοδιαδοχή έντονης ξηρασίας και πλημμυρικών παροχών, η κατακράτηση των φερτών υλών, η αλλοίωση του ποτάμιου τοπίου, οι δυσκολίες στην μετακίνηση και αναπαραγωγή των υδρόβιων οργανισμών, η καταστροφή καλλιεργήσιμης γης, η υποβάθμιση των υδροφόρων οριζόντων κατάντη του φράγματος”.

Όλες αυτές οι συνέπειες αναφέρονται στην Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη ανάδειξης της χαράδρας του Αράχθου και της ευρύτερης περιοχής, η οποία προτείνει την απόλυτη προστασία στη κοίτη και τις όχθες του ποταμού και αντιτάσσεται κατηγορηματικά στην κατασκευή φραγμάτων. (Περιφέρεια Ηπείρου, Δεκέμβρης 1996).

Τόσο αυτό το νέο φράγμα στον αγ. Νικόλαο όσο και εκείνο στον άνω Άραχθο, στην περιοχή Βωβούσα Ιωαννίνων, για το οποίο επίσης δόθηκε άδεια, αν χτιστούν θα καταστρέψουν ολοκληρωτικά ένα από τα πιο σημαντικά ποτάμια της χώρας. Τα φράγματα θα μεταμορφώσουν πλήρως το χώρο, καθώς οι τεχνητές λίμνες θα πνίξουν ολόκληρες περιοχές με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, είτε είναι αγροτικές, είτε οικιστικές, οι οποίες θα μπορούσαν και θα έπρεπε να αξιοποιηθούν με σεβασμό στην ομορφιά των τοπίων και τη λειτουργία των ορεινών οικοσυστημάτων.

Ο Άραχθος, πέρα από τα άφθονα νερά του, είναι πολύτιμος στην περιοχή λόγω της πλούσιας πανίδας του, ενώ σε συνδυασμό με τους γύρω ορεινούς όγκους συνθέτει πανέμορφα φυσικά τοπία.

Η διακοπή της ελεύθερης ροής του ποταμού με ένα φράγμα ύψους 86 μ. και η μεταφορά του νερού με σήραγγα μήκους 7,5 χλμ. ανάλογα με ανάγκες λειτουργίας του Υ/Η εργοστάσιου θα αφανίσει την ποτάμια και παραποτάμια ζωή, ενώ η ριζική αλλαγή των περιβαλλοντικών όρων της περιοχής θα αλλάξει δραματικά τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες διαβίωσης των ντόπιων πληθυσμών.

Η λειτουργία του νέου εργοστασίου θα καταστρέψει όλες τις δυνατότητες και τις όποιες προσπάθειες πραγματικής αξιοποίησης του φυσικού αυτού χώρου, για την περιστασιακή δημιουργία ορισμένων θέσεων εργασίας κατά το στάδιο κατασκευής του φράγματος, και θα μετατρέψει όσους ντόπιους δεν εκδιώξει -διότι η καταστροφή του ποταμού θα σημάνει και την καταστροφή των κοινοτήτων του-, σε φθηνά εργατικά χέρια εξαρτώμενα από τη λειτουργία της Υ/Η μονάδας.

Η διεθνής εμπειρία από τις συνέπειες των φραγμάτων είναι απόλυτα αρνητική και έχει αποδειχθεί ότι τα μεγάλα υδροηλεκτρικά φράγματα -και τέτοια θεωρούνται όλα όσα είναι ψηλότερα από 15 μέτρα- όχι μόνο δεν αποτελούν ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αλλά είναι, πολλαπλώς καταστροφικά. Για αυτό και η κατασκευή τους έχει ουσιαστικά σταματήσει εκεί όπου οι άνθρωποι μπορέσαν να αντιτάξουν αποτελεσματικούς αγώνες.

Ξαναγυρνώντας στην Ήπειρο, κι ειδικότερα στο φράγμα του αγ. Νικολάου, να συμπληρώσουμε ότι εκτός των άλλων εγκυμονεί κινδύνους και για τη γεωλογική ισορροπία της περιοχής. Ιδιαίτερα η ιδιάζουσα γεωλογική σύσταση του γειτονικού Ξηροβουνίου, που αποτελείται από σχηματισμούς πετρωμάτων που είναι ευδιάλυτα στο νερό, κινδυνεύει με αποσταθεροποίηση εδάφους, επιφέροντας την πρόκληση κατολισθήσεων, ανάλογης με αυτή που συνέβη το 1963 στο Vaiont της βόρειας Ιταλίας με αποτέλεσμα 2.600 νεκρούς. Η περιοχή έχει ιστορία σε τέτοια φαινόμενα όπου κομμάτια γης αποκολλήθηκαν και παρέσυραν σπίτια και ανθρώπους, αφήνοντας πίσω μεγάλες εγκολπώσεις.

Και να προσθέσουμε, ότι αυτή η λαίλαπα κατασκευής δεκάδων φραγμάτων στην Ήπειρο απειλεί με αφανισμό, μεταξύ άλλων ειδών, και το μικρό αλλά πολύτιμο πληθυσμό της βίδρας (Lutra-Lutra).

Η βίδρα είναι ένα μικρό θηλαστικό που ζει στον Άραχθο κι άλλα ποτάμια στην Ήπειρο, αποτελώντας δείκτη καθαρότητας των ορεινών υδάτων και θεωρητικά προστατεύεται αυστηρά διότι αποτελεί ένα από τα σπανιότερα και πλέον απειλούμενα είδη της Ευρωπαϊκής ηπείρου.

Η μεγαλύτερη απειλή για την επιβίωσή της είναι η καταστροφή των βιότοπων, όπως είναι οι αποξηράνσεις και οι εκχερσώσεις που την εκτοπίζουν από το φυσικό της περιβάλλον, και τα μεγάλα τεχνικά έργα, όπως είναι τα φράγματα που την αφανίζουν.

Περνώντας λίγους μήνες μετά από το ίδιο σημείο, βρήκαμε και ξανασηκώσαμε πάνω από τη γέφυρα ένα από τα πανό εκείνης της συγκέντρωσης: ΟΧΙ ΑΛΛΑ ΦΡΑΓΜΑΤΑ ΣΤΑ ΤΖΟΥΜΕΡΚΑ!

ΝΑ ΕΝΩΣΟΥΜΕ ΤΙΣ ΦΩΝΕΣ ΜΑΣ ΜΕ ΕΚΕΙΝΕΣ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΠΟΥ ΑΓΩΝΙΖΟΝΤΑΙ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΦΡΑΓΜΑΤΟΣ ΣΤΟΝ ΑΡΑΧΘΟ ΓΙΑ ΝΑ ΑΠΟΤΡΕΨΟΥΝ ΤΗΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ, ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥΣ.

ΝΑ ΑΝΤΙΣΤΑΘΟΥΜΕ ΣΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΟΥ ΕΠΙΤΙΘΕΝΤΑΙ ΣΤΗ ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕΤΑΤΡΕΠΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΦΥΣΙΚΟΥΣ ΠΟΡΟΥΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΕ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΛΕΗΛΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΑΣ.

*