Αυτή είναι μια πρώτη, σύντομη παρουσίαση στα ελληνικά των Cangaceiros και του γνωστότερου ανάμεσα σε αυτούς, του Lampiao, του λεγόμενου και “βασιλιά του cangaco”.

Cangaco είναι ένα όνομα της ερήμου και της περιπλάνησης σε αυτήν, αλλά και το όνομα μιας μορφής κοινωνικής ληστείας που αναπτύχθηκε από τα τέλη του 18ου μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα στη βορειοανατολική Βραζιλία. Ζώντας μια ζωή δύσκολη γεμάτη κακουχίες, σε ένα σκληρό περιβάλλον ξηρασίας και θαμνώδους βλάστησης στα άνυδρα και άγονακά εδάφη της βορειοανατολικής Βραζιλίας, το Sertao, και ως αντίδραση στην κυριαρχία των γαιοκτημόνων, της κυβέρνησης και των ευρωπαίων αποικιοκρατών, πολλοί φτωχοί άντρες και γυναίκες περιπλανιούνταν ένοπλοι στην έρημο αναζητώντας χρήματα, τροφή και εκδίκηση.

Έτσι γεννήθηκαν οι cangaceiros, οι συμμορίες των ληστών που τριγυρνούσαν ως νομάδες στις ερημικές περιοχές φορώντας δερμάτινα πανωφόρια και καπέλα. Ο όρος cangaceiro είχε υποτιμητική χροιά, όπως και οι λέξεις cabra ή bandoleiro, που χρησιμοποιούνταν για να περιγράψουν εκείνους που δεν μπορούσαν να προσαρμοστούν στον τρόπο ζωής που επέβαλε μια νέα κοινωνία, αποτελούμενη από τους απογόνους των ευρωπαίων αποικιοκρατών.

Αν και πρόκειται για μια από τις πρώτες περιοχές της Βραζιλίας που αποικίστηκαν από τους Πορτογάλους οι οποίοι αφάνισαν τους ιθαγενείς και μετέφεραν σκλάβους από την Αφρική, η βορειοανατολική γωνιά της και η ενδοχώρα της παραδοσιακά υπήρξε από τις πιο καθυστερημένες. Η τοπική κοινωνία βρισκόταν υπό την κυριαρχία μεγάλων γαιοκτημόνων και πολιτικών αφεντικών, που πολύ συχνά ήταν τα ίδια ακριβώς πρόσωπα. Αυτά τα αφεντικά που ήθελαν να επεκτείνουν ή να προστατέψουν τα εδαφικά τους σύνορα από τους αγρότες γης, είχαν ως μισθοφόρους για να ελέγχουν τη γη, τα χωριά και τους δρόμους, ένοπλους άντρες, τους διαβόητους jaguncos.

Ο cangaceiro ήταν ένας άνθρωπος που τοποθετούσε τον εαυτό του "εκτός νόμου" κι αντιμετωπιζόταν ανάλογα. Προκαλούσε φόβο στους εχθρούς του και θαυμασμό στους φίλους του, και στην εξιδανικευμένη μορφή του στη λαϊκή κουλτούρα δεν ήταν ένας απλός ληστής, ήταν ένας αδικημένος και κυνηγημένος άνθρωπος που αντιμαχόταν περήφανα τους εχθρούς του. Ο πλούτος της απεικόνισής του στις λαϊκές τέχνες μαρτυρά πως η συγκεκριμένη μορφή είναι ένα σημαντικό στοιχείο της βραζιλιάνικης παράδοσης μέχρι και σήμερα.

Οι συμμορίες των Cangaceiros είχαν διαμορφώσει μια δική τους κοινωνική οργάνωση στις παρυφές της "επίσημης κοινωνίας", με έντονη την παρουσία θρησκευτικών στοιχείων, μια δική τους οικονομία, έναν κώδικα συμπεριφορών και ένα δικό τους σύστημα δικαίου.

Οι cangaceiros εκτός από ένα δικό τους κώδικα συμπεριφορών είχαν κι ένα ξεχωριστό τρόπο ένδυσης: παρά τη ζέστη συνήθιζαν να φορούν καπέλα, σακάκια, παντελόνια, γάντια και σανδάλια ή μπότες από δέρμα, για να τους προστατεύουν από τα αγκάθια των caatinga -άγριων θάμνων και χαμόδεντρων που φυτρώνουν στους άνυδρους λόφους της βορειοανατολικής Βραζιλίας. Τα δερμάτινα ρούχα και τα καπέλα τους ήταν καλυμμένα και διακοσμημένα με κάθε είδους σχέδια, πολύχρωμες κορδέλες, νομίσματα και άλλα μεταλλικά αντικείμενα. Φορούσαν επίσης μαντήλια, δερμάτινες ζώνες για φυσίγγια και θήκες για τον οπλισμό τους.

Οι cangaceiros ήταν οπλισμένοι μέχρι τα δόντια και το μεγαλύτερο μέρος του οπλισμού των ήταν κλεμμένο από την αστυνομία, το στρατό και τις παραστρατιωτικές ομάδες. Είχαν μια ποικιλία από πολεμικά τουφέκια, περίστροφα, και κυνηγετικά όπλα, το γνωστό ημιαυτόματο πιστόλι Mauser "Para belum" καθώς και επαναληπτικές καραμπίνες τύπου Winchester. Έφεραν επίσης τα περιβόητα λεπτά, μακριά και εξαιρετικά αιχμηρά μαχαίρια "peixeira" που χρησιμοποιούσαν για να βασανίζουν τους εχθρούς τους.

Ένας συνήθης λόγος για τον οποίο οι νέοι εντάσσονταν στο cangaco ήταν η εκδίκηση για την προσβεβλημένη τιμή της φαμίλιας τους. Τέτοια ήταν η περίπτωση του Jesuino Brilhante, περίφημου cangaceiro από το Rio Grande do Norte, ο οποίος βοήθησε τα θύματα της μεγάλης ξηρασίας του 1877 και πέθανε σε μάχη με την αστυνομία στο Paraiba. Άλλος πολύ γνωστός cangaceiro, ο Sinho Pereira, εντάχθηκε στο cangaco προκειμένου να εκδικηθεί για το φόνο του αδερφού του, Ne Pereira, στην επαρχία Pernambuco, στη Serra Talhada.

Ανάμεσα στους διάσημους cangaceiros, Cabeleira, Adolfo Meia-Noite, Antonio Silvino, Jesuino Brilhante, Diogo da Rocha Figueira (Dioguinho), Lucas da Feira και Sinho Pereira, ο γνωστότερος ήταν ο Lampiao, η σημαντικότερη μορφή στη βραζιλιάνικη λαογραφία.

Τριγυρνώντας στη Santa Brigida, στην πολιτεία Bahia, το 1930 γνώρισε τη Maria Alia da Silva de Deia, σύζυγο του εμπόρου Ze de Nene, η οποία τον ακολούθησε στο cangaco κι έγινε γνωστή ως Maria Bonita. Ντυνόταν κι αυτή, όπως και άλλες γυναίκες που υπήρχαν στη συμμορία, σαν τους άντρες cangaceiros και συμμετείχε στις επιδρομές τους. Το αγαπημένο τραγούδι της συμμορίας ήταν το Mulher Rendera, ένας σκοπός πολύ γνωστός στη Βραζιλία, το οποίο τραγουδούσαν οι cangaceiros μπάινοντας στις κωμοπόλεις όπου ακολουθούσε γλέντι με μουσική και δυνατό αλκοολούχο cachaca.

Οι πολιτικοί και οι γαιοκτήμονες oργίζονταν από το γόητρο και τη δύναμή του αλλά το να πιάσουν και να σκοτώσουν τον Lampiao δεν ήταν εύκολο. Γνώριζε την ύπαιθρο, είχε φίλους και υποστηρικτές παντού. Οι περισσότεροι αστυνομικοί που στέλνονταν να τον πιάσουν δεν ήταν και πολύ ενθουσιασμένοι με την προοπτική να πέσουν σε ενέδρα των cangaceiros που ήταν αδίστακτοι με τους εχθρούς τους όπως επίσης ανελέητοι ήσαν και σε περίπτωση προδοσίας τους.

Τελικά, ο Lampiao προδόθηκε από έναν από τους υποστηρικτές του, τον Pedro de Candido, o oποίος με την απειλή βασανιστηρίων, είπε στους στρατιώτες ότι τα μέλη της συμμορίας κρύβονταν στη Fazenda Angico, ένα αγρόκτημα στην πολιτεία Sergipe. Στις 28 Ιούλη του 1938, ένα ισχυρό απόσπασμα εφόδου από στρατιώτες οπλισμένους με αυτόματα όπλα αιφνιδίασε την ομάδα του Lampiao στο Poco Redondo. Αρκετοί από τους ληστές κατάφεραν να διαφύγουν, αλλά όχι όλοι. Ο Lampiao και η Maria Bonita όπως και οι Quinta Feira, Luis Pedro, Caixa de Fosforo, Mergulhao, Cajarana, Diferente, Enedina, Nao Conhecido και Electrico έπεσαν νεκροί ύστερα από 20 λεπτά μάχης. Οι στρατιώτες πήραν μαζί τους τα κεφάλια των νεκρών ληστών στο Salvador de Bahia, όπου εκτίθονταν σε δημόσια θέα περισσότερο από τριάντα χρόνια.

Ο θάνατος του Lampiao σήμανε την αρχή του τέλους μιας ολόκληρης εποχής (ο τελευταίος κατετάνιος του cangaco, ο Corisco, σκοτώθηκε από την αστυνομία στις 25 Μάη 1940), όμως οι εξιδανικευμένες ανυπότακτες μορφές των cangaceiros και η εποποιία τους είναι ακόμα ζωντανές στην λαϊκή παράδοση της Βραζιλίας.

*