Για τον ταξικό αγώνα στο Ιράκ (1950-90)
- Μπορείς να μας μιλήσεις εν συντομία για τον ταξικό αγώνα στο Ιράκ πριν την ανατροπή της μοναρχίας το 1958;
Τη δεκαετία του '40 και στις αρχές της δεκαετίας του '50, ο ταξικός αγώνας διεξαγόταν κυρίως στις αγροτικές περιοχές. Οι εξεγέρσεις των χωρικών (π.χ. στο Aali-azarchi, εξέγερση που διήρκεσε περίπου 3 χρόνια πριν κατασταλεί βίαια) αποτελούσαν ένα συνεχή πονοκέφαλο για τους φεουδάρχες και για το κράτος.
Ο ταξικός αγώνας στις πόλεις εντάθηκε με την εννιαήμερη απεργία των εργατών στις πετρελαιοπηγές του Κιρκούκ, το 1946, η οποία τελικά κατεστάλη αφήνοντας δέκα νεκρούς. Η ανεργία και η έλλειψη στέγης είχαν τεράστιες διαστάσεις. Υπήρχαν χιλιάδες sarifas (καλύβες από κλαδιά
- Έτσι όπως το βλέπω εγώ, υπήρχαν δύο βασικές αντιθέσεις στην ιρακινή κοινωνία εκείνη την εποχή (1946-58). Μία ανάμεσα στο αναδυόμενο προλεταριακό κίνημα και τον καπιταλισμό, και μια άλλη, συνδεδεμένη με το παρελθόν, ανάμεσα στον καπιταλισμό και τη φεουδαρχία. Συμφωνείς;
Όχι, δεν συμφωνώ με αυτή την απλοϊκή ανάλυση, γιατί ακόμα και πριν το '58 οι φεουδάρχες δεν κατείχαν μόνο αγροτικές περιοχές αλλά και μεγάλο μέρος των αστικών. Ξενοδοχεία, εργοστάσια και οικιστικές ζώνες ανήκαν στους ίδιους, όπως και ολόκληρα χωριά άλλωστε. Έτσι, η πλειοψηφία των χωρικών ήταν προλετάριοι, αλλά έχοντας πολύ χειρότερες συνθήκες ζωής από εκείνους που ζούσαν στις πόλεις.
- Το 1958 ο Qasim και οι Ελεύθεροι Αξιωματικοί κατέλαβαν την εξουσία και εκδίωξαν τη Μοναρχία, αλλά κάποια πράγματα που ανατράπηκαν, στη συνέχεια επανήλθαν.
Αυτό είναι αλήθεια, αλλά το σημαντικότερο ήταν το επίπεδο του ταξικού αγώνα. Ο μονάρχης και κάποιοι από τους υπουργούς του σκοτώθηκαν από ανθρώπους που οι ίδιοι αποκαλούσαν πόρνες. Για ένα χρόνο ή και περισσότερο, κανείς δεν μπορούσε να ελέγξει τους εργάτες. Ακόμα και το ΚΚΙ, το οποίο δυστυχώς είχε μαζική βάση μέσα στον πληθυσμό (παρά τις επιθέσεις του στην εργατική τάξη), δεν μπορούσε να ασκήσει έλεγχο πάνω στο εξαγριωμένο προλεταριάτο, κυρίως επειδή οι εργάτες ήταν οπλισμένοι. Ο κόσμος έπαιρνε τρόφιμα από τα μαγαζιά χωρίς να πληρώνει. Γι' αυτούς, τα λεφτά ήταν άχρηστα.
- Έχω ακούσει πως ακόμα και το Κοράνι είχε βεβηλωθεί από τους εργάτες...
Ναι, αυτό είναι απολύτως σωστό. Καταλάβαιναν την αντιδραστική φύση του Ισλάμ. Επίσης, στο Κιρκούκ, έβγαλαν στη μέση του δρόμου περίπου 90 στρατηγούς, καπιταλιστές και φεουδάρχες, τους πέρασαν σκοινιά γύρω από το λαιμό, τους έδεσαν σε αυτοκίνητα και τους έσυραν μέχρι να πεθάνουν. Το ΚΚΙ αποκήρυξε τέτοιες πρακτικές και προσπάθησε να αποστασιοποιηθεί από τις "υπερβολές" των εργατών.
Σταδιακά όμως, με τις αγροτικές μεταρρυθμίσεις, την αύξηση της τιμής του πετρελαίου και τα δάνεια από την ΕΣΣΔ, η κυβέρνηση κατάφερε να σταθεροποιήσει την κατάσταση στο Νότο. Το Κουρδιστάν αντιστάθηκε περισσότερο. Ένοπλες ομάδες χωρικών (π.χ. στη Χαλάπσα) δεν τρομοκρατήθηκαν ούτε από το κράτος ούτε από το ΚΚΙ, και κατέλαβαν τη γη που είχαν εγκαταλείψει οι ιδιοκτήτες της (οι περισσότεροι από τους οποίους κατέφυγαν στο γειτονικό Ιράν). Από εκεί, οι αυτοεξόριστοι φεουδάρχες έστελναν στο Ιράκ δολοφόνους που, με την ανοχή του στρατού, σκότωναν κάποιον επαναστάτη και ύστερα επέστρεφαν στην ασφάλεια του Ιράν.
- Γιατί υπήρχε τόσο μεγάλη υποστήριξη προς το ΚΚΙ και τους Κούρδους εθνικιστές, παρά την αντιδραστική τους πολιτική;
Αυτή είναι μια δύσκολη ερώτηση. Ο κόσμος δεν ήταν ευχαριστημένος με καμιά απ'τις δύο ομάδες, και ένιωθε ιδιαίτερα απογοητευμένος από το ΚΚΙ. Δεν υπήρχε όμως άλλη εναλλακτική επαναστατική πρόταση και έτσι οι άνθρωποι είχαν μια τάση να δίνουν κάποια ελαφρυντικά στο ΚΚΙ και να δικαιολογούν τις "αδυναμίες" του. Έλεγαν, με αφέλεια: "Το ΚΚΙ είναι νέο, κι έτσι είναι αναπόφευκτο να κάνει ορισμένα λάθη, αλλά σύντομα θα ωριμάσει, όπως στη Ρωσία και την Κίνα" (!) Υποθέτω πως δεν υπήρχε η απαιτούμενη
συνειδητότητα για να δει κανείς αυτά τα κόμματα όπως πραγματικά ήταν.- Το πρώτο δικτατορικό πείραμα του Μπάαθ απέτυχε, αλλά το 1968 ήρθαν στην εξουσία. Μπορείς να μας πεις για τον δρόμο του Σαντάμ Χουσεϊν προς την εξουσία;
Ο Σαντάμ ήταν ένας μαχαιροβγάλτης μικροαπατεώνας, και πιθανώς γι' αυτό στην αρχή δεν τον πήρε κανείς στα σοβαρά. Ο ρόλος του στην απόπειρα δολοφονίας του Qasim μεγαλοποιήθηκε πολύ αργότερα. Σταδιακά αποτέλεσε πόλο εξουσίας, με τη βοήθεια της φυλής του στο Tικρίτ και ισχυρών φεουδαρχών.
Τη δεκαετία του '60, υπήρξε μια κριτική επανεκτίμηση της πολιτικής του ΚΚΙ, μιας πολιτικής Ενιαίου Μετώπου με τα ιρακινά αφεντικά. Αυτή η εκτίμηση οδήγησε σε διάσπαση με επικεφαλής τον Aziz al-Hajj, ο οποίος ήταν επηρεασμένος από τον Μάο και τον Τσε Γκεβάρα. Οι αντάρτικες ενέργειες της ομάδας που σχημάτισε ήταν ανεπιτυχείς και τελικά ηττήθηκαν, οι ιδέες του όμως παρέμειναν εξαιρετικά δημοφιλείς. Σήμερα είναι πρέσβης του Μπααθικού καθεστώτος στη Γαλλία!
- Σε αντίθεση με το γειτονικό Ιράν, όπου το αριστερό αντάρτικο δεν απείλησε ποτέ το καθεστώς.
Ναι, στο Ιράκ ο ένοπλος αγώνας ήταν πολύ πιο εξαπλωμένος. Εκτελέσεις καπιταλιστών οδήγησαν σε ένοπλες συγκρούσεις μεγάλης κλίμακας, και πρέπει να σημειωθεί πως τέτοιες ενέργειες ήταν πολύ δημοφιλείς στον πληθυσμό. Η αλήθεια όμως είναι πως τα μέτρα προστασίας που είχαμε ήταν ανεπαρκή. Προσωρινά ελέγχαμε τους δρόμους γιατί είχαμε όπλα, αλλά όταν πέτυχε το πραξικόπημα του '68 βρεθήκαμε υπερβολικά εκτεθειμένοι. Ακόμα και οι ηγέτες μας έκαναν τρομακτικά λάθη και πολλοί από αυτούς συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν.
Δεν θέλω να δώσω την εντύπωση πως το καθεστώς χρησιμοποίησε μόνο την καταστολή για να αντιμετωπίσει τον ταξικό αγώνα. Όχι. Χρησιμοποίησαν τη γνωστή τακτική του καρότου και του μαστιγίου, η οποία έφερε αποτελέσματα. Ανάμεσα στο 1968 και το 1974 το κράτος έγινε πολύ ισχυρότερο. Και πάλι, το 1972, το ΚΚΙ ήρθε σε συμφωνία με το Μπάαθ. Είναι απίστευτο το πόσο διεφθαρμένοι είναι αυτοί οι Σταλινικοί. Το 1975, η Συμφωνία του Αλγερίου ανάμεσα στο Σαντάμ και το Σάχη σήμαινε πως και οι δυο ηγέτες μπορούσαν πλέον να στρέψουν την προσοχή τους στα εσωτερικά τους προβλήματα. Η εξέγερση των Κούρδων κατέρρευσε πολύ σύντομα και ο Σαντάμ έγινε ακόμα ισχυρότερος.
- Τώρα μπορείς να πεις λίγα λόγια για το πώς απομακρύνθηκες πρώτα από το σταλινισμό και στη συνέχεια από το λενινισμό γενικότερα;
Γνωρίζαμε κάποιους συντρόφους στη Βαγδάτη, τη Βασόρα και το Κουρδιστάν που και αυτοί δεν ήταν ικανοποιημένοι από τις κυρίαρχες ιδεολογίες. Εκείνη την εποχή πιστεύαμε πως ο ένοπλος αγώνας ήταν το παν για την επανάσταση, σιγά-σιγά όμως, και κάτω από την επίδραση της Ιρανικής επανάστασης
, αναπτύξαμε μια κριτική προς την αντάρτικη δραστηριότητα.- Αυτοί οι επαναστάτες ανέπτυξαν μια δική τους, ανεξάρτητη κριτική προς το λενινισμό ή τη δανείστηκαν από τη Δύση;
Δυστυχώς, εμείς οι "ανατολικοί" κομμουνιστές βλέπαμε πάντα με δέος τους "δυτικούς" συντρόφους μας και κοιτούσαμε προς το μέρος τους για θεϊκή έμπνευση, όπως οι μουσουλμάνοι κοιτούν προς την Kiblah (εκεί που οι μουσουλμάνοι στρέφονται για να προσευχηθούν). Συνεπώς, πάντα βασιζόμασταν σ' αυτούς για μια κατανόηση του καπιταλισμού.
Σταδιακά αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε πως τα προηγούμενα κόμματα στα οποία συμμετείχαμε μας εγκλώβιζαν, στραγγαλίζοντας την ανεξαρτησία μας. Έτσι, απορρίψαμε τον "Τριτοκοσμισμό" και την "Σοσιαλιστική" επανάσταση και συνειδητοποιήσαμε πως το μοναδικό μονοπάτι που αξίζει είναι η Κομμουνιστική επανάσταση (η κατάργηση της μισθωτής σκλαβιάς, του χρήματος και του κράτους). Αρχίσαμε να ασκούμε κριτική στον Λένιν σε επιμέρους σημεία, εδώ και εκεί, αλλά μια ολοκληρωμένη κριτική του λενινισμού ήρθε αργότερα.
Σ' εκείνο το στάδιο αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε μια νέα οργάνωση που ονομάστηκε Fasileh (και αργότερα Kar). To πρόγραμμά μας ήταν πολύ εκλεκτικιστικό. Περιείχε καλά, αλλά και άσχημα σημεία. Με τη βοήθεια κάποιων Αναρχικών ξεκινήσαμε την έκδοση ενός περιοδικού στα αραβικά και τα κουρδικά. Το επίπεδο της ταξικής πάλης στο Ιράκ ήταν πολύ χαμηλό, όμως η καταστολή από το καθεστώς ήταν σκληρή. Το κράτος έκανε μεγάλες προσπάθειες να μας εντοπίσει, αλλά ήμασταν προσεκτικοί. Η Mokhaberat (η υπηρεσία ασφαλείας) προσέφερε αμοιβή για τη σύλληψή μας, και τελικά εισέβαλαν στο χώρο που συναντιόμασταν.
Εγώ ξέφυγα, αλλά ένας σύντροφος συνελήφθη αργότερα και το πιθανότερο είναι πως εκτελέστηκε. Αποφασίσαμε να στείλουμε ορισμένους συντρόφους στο εξωτερικό, για να μάθουν περισσότερα από την παγκόσμια εμπειρία του προλεταριάτου και να αποκτήσουν κάποιες διεθνιστικές επαφές. Αλλά όταν ήρθαμε εδώ (στο εξωτερικό), είδαμε πως το επίπεδο του ταξικού αγώνα είναι ακόμα χαμηλότερο! Αυτό, σε συνδυασμό με τα γνωστά προβλήματα των προσφύγων, που οδήγησαν σε προσωπικές μικροαντιπαραθέσεις, μας έκαναν να ξεχάσουμε το στόχο για τον οποίο ήρθαμε στο εξωτερικό. Αλλά τώρα τα πράγματα αρχίζουν να φτιάχνουν ξανά, αρχίσαμε και πάλι να οργανωνόμαστε και να συναντιόμαστε τακτικά.
- Τα ΜΜΕ, εδώ, ενθαρρύνουν τον Κουρδικό εθνικισμό. Μπορείς να μας μιλήσεις λίγο για τις ρίζες του;
Στα μέσα του '50 δεν υπήρχε τίποτα τέτοιο, δεν υπήρχε Κουρδικό εθνικιστικό κίνημα στο Ιράκ. Μερικές φορές, σε περιόδους κρίσης, ο καπιταλισμός προέτρεπε, στηρίζοντας οικονομικά, κάποιον Κούρδο φεουδάρχη να οργανώσει καμιά ιστορία, την οποία στη συνέχεια ονόμαζαν "εθνικιστικό κίνημα". Για να δοθεί αξιοπιστία σ' αυτούς τους ηγέτες, η κεντρική κυβέρνηση κινούνταν "εναντίον" τους.
Εκείνη την εποχή, στην πραγματικότητα δεν υπήρχε Κουρδική πατριωτική ταυτότητα, έπρεπε να καλλιεργηθεί τεχνητά. Οι Άραβες και οι Κούρδοι έβλεπαν τον αγώνα τους ως κοινό αγώνα. Οι Κούρδοι εθνικιστές ηγέτες που μοιράζονταν την εξουσία με την κεντρική κυβέρνηση, αποσπάστηκαν απ' αυτήν όταν άρχισαν να λαμβάνουν τη στήριξη της Δύσης και του Σάχη. Αλλά δεν είχαν λαϊκή βάση και αναγκάστηκαν να φύγουν στα βουνά. Οργάνωσαν πολιτοφυλακές αλλά ηττήθηκαν σφοδρά από την αρχή γιατί οι στρατιώτες τους δεν ήταν εθελοντές. Μαθαίνοντας από τα λάθη τους, έφτιαξαν έναν αντάρτικο σχηματισμό -την Peshmerga- και αναζήτησαν καλύτερα όπλα. Άρχισαν να εμπλέκονται σε σεκταριστικούς φόνους. Για παράδειγμα, έπιαναν έναν Άραβα οδηγό και τον εκτελούσαν απλά επειδή ήταν Άραβας.
- Η κατάσταση μοιάζει ίσως λίγο με τους εθνικιστές εδώ;
Ναι, πολύ. Αθώοι Άραβες εργάτες και φοιτητές δολοφονήθηκαν και η κυβέρνηση με τη σειρά της έβγαινε κερδισμένη, προπαγανδίζοντας περί "Κουρδικών" φρικαλεοτήτων και εγείροντας αντι-Κουρδικά αισθήματα. Ιρακινοί στρατηγοί έστελναν επίτηδες νέους και άπειρους στρατιώτες στις Κουρδικές περιοχές, ξέροντας πολύ καλά πως θα γίνονταν κρέας για τα κανόνια της Peshmerga. Την επόμενη μέρα, ένα Κουρδικό χωριό θα καταστρεφόταν από τον τακτικό ιρακινό στρατό, σε αντίποινα. Αυτές οι τακτικές βοήθησαν στη διάσπαση του προλεταριάτου.
Παρόλ'αυτά, ο εθνικισμός δεν κατάφερε να δημιουργήσει αγεφύρωτα χάσματα. Απόδειξη, η τελευταία εξέγερση. Όταν
- Τέλος, ας μιλήσουμε για το μέλλον του ταξικού αγώνα στο Ιράκ. Νομίζω πως οι Αμερικάνοι εξακολουθούν να επενδύουν σε (...) μια λαϊκή εξέγερση από τα κάτω που θα ακολουθηθεί από ένα προσχεδιασμένο πραξικόπημα από πάνω, ώστε να εκδιωχθεί ο Σαντάμ. Συμφωνείς;
Ναι, ίσως. Αλλά η κατάσταση στο Ιράκ είναι πιο περίπλοκη (...) και οι διαχωρισμοί ανάμεσα σε Κούρδους και Άραβες, Άραβες και Τούρκους, Σουνίτες και Σιίτες μουσουλμάνους μπορούν εύκολα να οδηγήσουν σε μια κατάσταση παρατεταμένου εμφυλίου πολέμου. Και το επόμενο καθεστώς θα είναι ίσως περισσότερο θρησκευτικά προσανατολισμένο...
Ισχυρότερο κόμμα φαίνεται να είναι το Al-Dawa (σιιτικό) που υποστηρίζεται από το Ιράν. Οι ριζοσπάστες Μπααθιστές δεν είναι τόσο δημοφιλείς και έχουν επαφές με τη Συρία. Το ΚΚΙ δεν έχει τη δύναμη που είχε κάποτε αλλά δεν πρέπει να το υποτιμάμε
* Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο έντυπο “Workers Scud - no Patriot can catch us!' (Λονδίνο, Ιούνης 1991), συλλογή άρθρων σχετικά με τον Πόλεμο του Κόλπου”, αναδημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα www.geocities.com/pract_ history/scud.html. και στην αναρχική ιστοσελίδα infoshop.org τον Απρίλη του 2003. Μετάφραση στα ελληνικά: Solidaria.
*