(Αναρχικό Δελτίο, νο 2
9, Μάρτης 2004)Ένα χρονικό της αντίστασης στην ανάπλαση της πλατείας Εξαρχείων
Ενόψει της φιέστας του 2004, οι "αναπλάσεις" των δημόσιων χώρων στην Αθήνα προσέλαβαν μορφή λαίλαπας. Πρόκειται για μια εκτεταμένη αναμόρφωση του αστικού τοπίου στα πλαίσια της καπιταλιστικής ανάπτυξης και της εδραίωσης του κοινωνικού ελέγχου, με την Ολυμπιάδα να αποτελεί το μέσο για την απόσπαση συναίνεσης. Άλλωστε, η διαδικασία αξιοποίησης της "μεγάλης εθνικής ιδέας” του 2004 για την υλοποίηση διαχρονικών σχεδιασμών της εξουσίας δεν περιορίζεται στην επέμβαση πάνω στους δημόσιους χώρους, αλλά αφορά ευρύτερα στην επιβολή ενός νέου κοινωνικού μοντέλου, σε όλα τα επίπεδα: από την εμπέδωση της κατοχής του χώρου και του χρόνου από το εμπόρευμα ως την καταστολή και την "αντι"τρομοκρατία. Οι "αναπλάσεις" αποτελούν μέρος της διαδικασίας κατασκευής ασφυκτικότερων κοινωνικών συνθηκών: Η αρχιτεκτονική του ελέγχου, οι αποστειρωμένοι από κάθε στοιχείο αυθορμητισμού χώροι, οι νεκρές ζώνες κατανάλωσης, οι όγκοι τσιμέντου, οι κάμερες παρακολούθησης και η συνεχής αστυνόμευση, είτε εμφανίζονται μέσα από έργα υποτιθέμενης αισθητικής αναβάθμισης είτε με τις περιφράξεις δημόσιων χώρων και την εμπορευματοποίησή τους, έχουν ένα κοινό παρονομαστή: Την προώθηση -μέσω επιβεβλημένων από τα πάνω χρήσεων του χώρου και πολλαπλών απαγορεύσεων- της αποξένωσης, της αλλοτρίωσης, της συντριβής κάθε δυνατότητας συλλογικής δραστηριότητας και αντίστασης, την υποταγή στους κανόνες της “τάξης και της ασφάλειας”.
Πλατεία Εξαρχείων: “η ανάπλαση έρχεται να σβήσει το χαρακτήρα της από τη συλλογική μνήμη, αλλάζοντας τη μορφή της”.
Στις αρχές του Ιούνη 2003 ξεκίνησε αιφνιδιαστικά η διαδικασία “ανάπλασης” της πλ. Εξαρχείων. Ενός χώρου συνυφασμένου με την ιστορικότητα της ριζοσπαστικής αμφισβήτησης της εξουσίας και της κυρίαρχης ιδεολογίας, που εξακολουθεί να αποτελεί σημείο αναφοράς για συνευρέσεις
και ζυμώσεις νεολαίων απ’όλη την πόλη. Μιας περιοχής της οποίας η φυσιογνωμία είναι το προϊόν αλλεπάλληλων συγκρούσεων που διαμόρφωναν μια ζωντανή εστία αντίστασης μέσα στα πλαίσια των ευρύτερων κοινωνικοπολιτικών αγώνων. Η ισοπέδωση αυτού του κοινωνικο-πολιτικού χαρακτήρα της πλατείας βρίσκεται άλλωστε στο στόχαστρο των έργων “ανάπλασης”, τα οποία προέβλεπαν τον κατακερματισμό του χώρου σε διαφορετικά επίπεδα και την κατασκευή τσιμεντένιων κερκίδων ώστε να είναι όσο το δυνατόν πιο απρόσιτος για ελεύθερη χρήση και ταυτόχρονα να διευκολύνεται η κερδοσκοπική αξιοποίησή του από τα μπαρ-καφετέριες. Με αναμενόμενες τις αντιδράσεις, τα σχέδια κρατήθηκαν μυστικά μέχρι τις 5 Ιούνη που εισέβαλαν στην πλατεία τα συνεργεία της εταιρίας “Δικτύωση” η οποία ανέλαβε το έργο από το ΥΠΕΧΩΔΕ, τοποθέτησαν περιφράξεις και με μπουλντόζες άρχισαν να ξηλώνουν το πλακόστρωτο...Την ίδια κιόλας μέρα, 50 άτομα εισέβαλαν στο εργοτάξιο, ρίχνοντας τις μεταλλικές περιφράξεις κι αναγράφοντας το σύνθημα “ανάπλαση=καταστολή”. Στις 11 Ιούνη, δύο σύντροφοι συνελήφθησαν για πρόκληση φωτιάς σε υλικά του εργοταξίου και καταδικάστηκαν σε 4 μήνες φυλάκιση με αναστολή, ενώ στο δικαστήριο υποστήριξαν ότι ήταν μια πράξη αντίστασης στην ανάπλαση.
Στις 13 Ιούνη, η Πρωτοβουλία ενάντια στην “Ανάπλαση” διοργάνωσε εκδήλωση με κουκλοθέατρο και συναυλία στην πλατεία, στην οποία προσήλθαν εκατοντάδες κόσμου. Με το τέλος της εκδήλωσης ένα πλήθος ατόμων κατέστρεψε την περίφραξη του εργοταξίου, επιτέθηκε σε παρακείμενα μπαρ, όπως το Vox του Α. Λιβάνη, έστησε πρόχειρα οδοφράγματα και απάντησε με πέτρες στη ρίψη δακρυγόνων και το κυνηγητό από τα ΜΑΤ. Στις 9 Ιούλη, η Πρωτοβουλία Κατοίκων κάλεσε συνέλευση στο λόφο του Στρέφη, και δημιουργήθηκε έτσι ένα σημείο συνάντησης και επικοινωνίας των αναπτυσσόμενων πρωτοβουλιών
αντίστασης στην “ανάπλαση”. Ακολούθησε νέα συνέλευση στις 16 Ιούλη μέσα στην πλατεία με συμμετοχή 200 ατόμων όπου μετά από συζήτηση και ανάγνωση ψηφίσματος ακολούθησαν ενέργειες όπως συμβολική δενδροφύτευση και δολιοφθορές στο εργοτάξιο. Με συντονισμένη εργασία δεκάδων ατόμων ξηλώθηκαν οι στύλοι και τα πλέγματα της περίφραξης, τα σιδερένια και ξύλινα στοιχεία των καλουπιών καθώς και ο σιδερένιος οπλισμός για τα υπό κατασκευή μπετονένια τοιχία, και όλα μαζί πετάχτηκαν σε μια βαθιά τρύπα που είχε ανοίξει η εταιρεία μέσα στην πλατεία για την κατασκευή υπόγειας δεξαμενής. Στις 18 Ιούλη στήθηκε στη πλατεία γιορτή με λαϊκή κουζίνα, μουσική, κουκλοθέατρο και προβολές ταινιών.Κι ενώ οι κινητοποιήσεις παρεμπόδιζαν την πρόοδο των έργων, από τις 23 Ιούλη άρχισε το σχέδιο “στρατιωτικοποίησης” της περιοχής, με την εγκατάσταση πέριξ της πλατείας διμοιριών ΜΑΤ και ΥΜΕΤ καθώς και ασφαλιτών σε 24ωρη βάση. Μπροστά στην απουσία συναίνεσης, εφαρμόστηκε η άσκηση τρομοκρατίας στους αντιστεκόμενους και η απειλή της καταστολής..
. Την επόμενη μέρα, δόθηκε σε μέλη της Πρωτοβουλίας που προσήλθαν στο υπουργείο για να διαμαρτυρηθούν η “υπόσχεση” για προσωρινή διακοπή των εργασιών. Στις 25 Ιούλη, δύο άτομα χρειάστηκε να μπουν μπροστά στη μπετονιέρα για να σταματήσουν το συνεργείο. Οι αστυνομικές δυνάμεις εξακολούθησαν να θέτουν το χώρο σε κλοιό και οι δολιοφθορές συνεχίστηκαν σε καθημερινή βάση.Στις 28 Ιούλη έγινε νέα συνέλευση στο Στρέφη, όπου μέσα από τις διαφορετικές προσεγγίσεις διατρανώθηκε η κοινή απαίτηση όλων για αποκατάσταση της πλατείας στην προηγούμενη μορφή της. Ακολούθησε πορεία από το Στρέφη προς την πλατεία, όπου ξηλώθηκαν και πάλι οι περιφράξεις και καταστράφηκαν υλικά των συνεργείων. Στις 29 Ιούλη, υπό το βλέμμα εξοπλισμένων ανδρών των ΜΑΤ, δόθηκε συνέντευξη τύπου στην
πλατεία με την παρουσία πολλών περιοίκων και θαμώνων. Την επομένη, και κατόπιν των ισχυρών αντιστάσεων, ανακοινώθηκε από το ΥΠΕΧΩΔΕ σε μέλη της πρωτοβουλίας που επανήλθαν για να διαμαρτυρηθούν η αναστολή των έργων μέχρι τις αρχές Σεπτέμβρη, δέσμευση που δημοσιεύτηκε και στον Τύπο. Στις 31 Ιούλη μια πορεία περίπου 150 ατόμων ξεκίνησε από τα Εξάρχεια και ακολουθούμενη από αστυνομικές δυνάμεις έφτασε έξω από το ΥΠΕΧΩΔΕ στη Λ. Αλεξάνδρας. Τις επόμενες μέρες το εργοτάξιο στην πλατεία διαλύθηκε και τα συνεργεία αποχώρησαν αφήνοντας πίσω τους την πλατεία ανασκαμμένη και κατεστραμμένη.Ταυτόχρονα με την αναστολή των έργων, το ΥΠΕΧΩΔΕ ανακοίνωσε στα μέλη της πρωτοβουλίας πως διατίθεται να συζητήσει διορθωτικές προτάσεις, σε μια προσπάθεια να κατευνάσει και να διχάσει την τοπική κοινωνική αντίσταση μετατοπίζοντας το ζήτημα από το επίπεδο της απαίτησης για αποκατάσταση της ανασκαμμένης πλατείας στο επίπεδο μιας ανούσιας συζήτησης για τη μορφή που θα μπορούσε να έχει τελικά η "ανάπλαση". Στα μέσα του Σεπτέμβρη, το ΥΠΕΧΩΔΕ ανακοίνωσε ότι δεν επιδέχεται αλλαγών επάνω στο αρχικό σχέδιο της ανάπλασης και την επανέναρξη των εργασιών επάνω στην πλατεία στο επόμενο διάστημα.
Σε όλο το μεσοδιάστημα, ομάδες περιοίκων και θαμώνων καθάριζαν την πλατεία από τα σκουπίδια, έκλειναν τρύπες, απομάκρυναν τα υλικά που άφησαν πίσω τους τα συνεργεία. Με την ανακοίνωση της επανέναρξης των εργασιών καλέστηκε και νέα συνέλευση στο Στρέφη, όπου παρά τις διαφορετικές προσεγγίσεις που κατατέθηκαν, όπως το ζήτημα των χειρισμών απέναντι στο υπουργείο, επιβεβαιώθηκε η κοινή βούληση για αντίσταση, και μια Πρωτοβουλία Εξαρχειωτών ανέλαβε τη διοργάνωση ενός διήμερου εκδηλώσεων στην πλατεία στις 11-12 Οκτώβρη με σύνθημα: “Να οικειοποιηθούμε τους δημόσιους χώρους - Αντίσταση στην ανάπλαση-καταστροφή τους
”.Την πρώτη μέρα, δεκάδες άνθρωποι που συγκεντρώθηκαν κινήθηκαν στην κατεύθυνση της αποκατάστασης της πλατείας από τις καταστροφικές επεμβάσεις των συνεργείων του ΥΠΕΧΩΔΕ και της διαμόρφωσής της (με δενδροφύτευση, παγκάκια, άνοιγμα χωμάτινων δρόμων και απομάκρυνση μεταλλικών περιφράξεων και σκουπιδιών), ενώ διακινήθηκε ενημερωτικό υλικό για τις αντιστάσεις ενάντια στην ανάπλαση και την καταστολή, και υπήρχαν ταμπλό με φωτογραφίες-χρονικό του αγώνα για τα Εξάρχεια...
Το πρωί της επόμενης μέρας, υπήρχαν στο χώρο της πλατείας δραστηριότητες για παιδιά, και το απόγευμα έγινε συζήτηση με θέμα “Η αντίσταση στην ανάπλαση της πλατείας Εξαρχείων. Οι δημόσιοι χώροι στην Αθήνα του 2004: Εμπορευματοποίηση - Επιτήρηση - Καταστολή”. Την κουβέντα παρακολούθησαν δεκάδες κάτοικοι και θαμώνες των Εξαρχείων, και πολλοί ήταν αυτοί που συμμετείχαν, ενώ σημαντική ήταν και η παρουσία ανθρώπων που αγωνίζονται ενάντια στην κατασκευή του ΚΥΤ στην Ηλιούπολη και στην περίφραξη και εμπορευματοποίηση του λόφου Φιλοπάππου. Παρόλο που μέσα από τη “χαοτική” συζήτηση δεν υπήρξε μια κοινή, διεξοδική εκτίμηση για την προοπτική της αντίστασης στα Εξάρχεια, έγιναν τοποθετήσεις οι οποίες αναφέρονταν τόσο στο ευρύτερο πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται ο συγκεκριμένος τοπικός αγώνας, ενόψει της Ολυμπιάδας και της εξελισσόμενης αναμόρφωσης της πόλης σύμφωνα με τις επιταγές της καταστολής και του κέρδους, όσο και για την αναγκαιότητα της αυτοοργάνωσης για την οικειοποίηση του χώρου και για την υπεράσπισή του ενόψει της επανέναρξης των εργασιών... Τις επόμενες μέρες ακολούθησαν και άλλες εργασίες πάνω στην πλατεία μετά από πρωτοβουλίες συντρόφων με πρόταγμα την αυτοδιαχείριση του χώρου και την απόρριψη της πρότασης του υπουργείου για “βελτιωμένη ανάπλαση”, ενώ το ΥΠΕΧΩΔΕ που είχε προχωρήσει σε επανασχεδιασμό με μικρές αλλαγές της αρχικής μελέτης αναμενόταν να στείλει τα συνεργεία, με την ανάλογη αστυνομική συνοδεία για να επιβάλει την ανάπλαση.
Αυτή τη φορά όμως δεν θα χρειαζόταν η στρατιωτικοποίηση της πλατείας για την επανέναρξη των έργων, καθώς μέσα από τις επαναλαμβανόμενες συνομιλίες με μέλη της πρωτοβουλίας και την τροποποίηση του αρχικού σχεδίου της ανάπλασης, το ΥΠΕΧΩΔΕ εξασφάλισε ουσιαστικά το ζητούμενο. Στην τελευταία συνέλευση που καλέστηκε στην πλατεία στις 21 Οκτώβρη, η καταγραμμένη διάσταση απόψεων ανάμεσα σε όσους ευελπιστούσαν στις συνομιλίες με το ΥΠΕΧΩΔΕ και σε όσους θεωρούσαν αυτή τη διαδικασία έναν ελιγμό για τη διάσπαση του αγώνα και την απόσπαση συναίνεσης στην ανάπλαση, αποδείχτηκε, για όσους έτρεφαν αυταπάτες, αβυσσαλέα κι οδήγησε ουσιαστικά στην παραίτηση και την εγκατάλειψη του αγώνα. Ορισμένοι από τους συνομιλητές του ΥΠΕΧΩΔΕ δήλωσαν ξεκάθαρα τη συναίνεσή τους στα νέα “βελτιωμένα σχέδια” με βάση τη λογική του μη χείρον βέλτιστον, ενώ οι υπόλοιποι, παρά την άρνησή τους να συναινέσουν και τις όποιες επιμέρους απόπειρες κινητοποίησης, δεν μπόρεσαν να ανασυντάξουν τις δυνάμεις τους, καθώς μάλιστα αναπτύσσονταν άλλοι επιτακτικότεροι αγώνες όπως η αλληλεγγύη στους φυλακισμένους αγωνιστές της Θεσσαλονίκης...
Μετά από ένα διάστημα αδράνειας, τη Δευτέρα 8 Δεκέμβρη 2003 επανεμφανίστηκαν τα συνεργείων της εταιρείας στην πλατεία συνοδευόμενα από μια δύναμη ΥΜΕΤ. Τα έργα ξεκίνησαν δοκιμαστικά με την καταστροφή των κατασκευών που είχαν απομείνει από το προηγούμενο σχέδιο και συνεχίστηκαν με την ισοπέδωση και την εκσκαφή της πλατείας προκειμένου να διαμορφωθεί κατάλληλα για την εφαρμογή του νέου.
Τρεις μέρες μετά, στην εκπομπή “Φάκελοι” του Α. Παπαχελά, με θέμα “Τρομοκρατία, μετά τη 17Ν” και καλεσμένους τη Ντ. Μπακογιάννη και τον Μ. Χρυσοχοϊδη, προβλήθηκε μεταξύ άλλων ρεπορτάζ για τα Εξάρχεια και το ρόλο τους ως “στέκι” των “γνωστών-αγνώστων”, μετά το οποίο η δήμαρχος έσπευσε να ανακοινώσει πως η περιοχή βρίσκεται υπό ανάπλαση, δηλώνοντας πως “για τα σχέδια ανάπλασης της πλατείας αρχικά υπήρχαν κάποιες αντιδράσεις αλλά ευτυχώς μετά από διάλογο με όλους τους ενδιαφερόμενους, και με αυτούς που αντιδρούσαν, υπήρξε συμφωνία και τα Εξάρχεια θα γίνουν μια από τις ομορφότερες πλατείες της Αθήνας”.
Με εξασφαλισμένη την απαραίτητη συναίνεση στην περιοχή και χωρίς να προβάλλεται άλλη αντίσταση πέρα από μεμονωμένες ενέργειες, η εταιρεία Δικτύωση που έχει αναλάβει το συγκεκριμένο έργο, καθώς και άλλα στην περιοχή και πιθανότατα στο Στρέφη, προχωρά πλέον με εντατικούς ρυθμούς εργασίας στην καταστροφική ανάπλαση της πλατείας. Το αποτέλεσμα είναι ήδη ορατό καθώς τίποτα πια δεν θυμίζει την παλιά μορφή της πλατείας πέρα από το γνωστό άγαλμα στο κέντρο της. Η τσιμεντοποίηση της πλατείας έγινε μέχρι υπερβολής και υπέρβασης κι αυτών ακόμα των σχεδίων, καθώς σε κάποια στιγμή τα έργα σταμάτησαν γιατί έπεσαν περισσότερα μπετά κι απ’ αυτά που προβλέπονταν. Επιπλέον η όψη της υπό ανάπλαση πλατείας προδίδει ότι. παρά τις δημαγωγικές διαβεβαιώσεις, όλη η έκταση πέριξ του κέντρου της θα παραδοθεί στα εκατοντάδες τραπεζοκαθίσματα, τις ομπρέλες και τους καναπέδες των καταστημάτων κατανάλωσης life style.
Πάντως, έστω και με μεμονωμένες ενέργειες, η αντίσταση στην εξελισσόμενη ανάπλαση της πλατείας συνεχίστηκε. Όπως στις 17 Φλεβάρη όπου μετά από πορεία ενάντια στην Ολυμπιάδα καταστρέφεται η ταμπέλα που είχε αναρτήσει η ανάδοχη εταιρεία στην πλατεία και πυρπολείται ένα από τα μηχανήματά της.
Και είναι πάντα μπροστά μας ο δρόμος της αυτοοργάνωσης και της συνεργασίας για την επανοικειοποίηση της πλατείας στην όποια μορφή της...
Εξαρχειώτες
*