Δεν πέρασε πολύς καιρός από τις εκλογές που “επικύρωσαν” την κεντροαριστερή διαχείριση της εκσυγχρονιστικής βαρβαρότητας και τα πρώτα σημάδια των κοινωνικών εκρήξεων που προκαλεί αυτή η διαχείριση είναι ήδη ορατά. Η αναδιάρθρωση των επιμέρους οικονομικών, κοινωνικών, ακόμα και πολιτισμικών δομών που επιτάσσει η “οικουμενική” λογική της παγκόσμιας αγοράς προκαλεί έντονους κραδασμούς και συναντά ισχυρές αντιστάσεις, καθώς επιβάλλει όχι μόνο την οικονομική εξαθλίωση και τον κοινωνικό αποκλεισμό μεγάλων κομματιών της κοινωνίας, αλλά και τη συντριβή κάθε τοπικής ιδιαιτερότητας, το στραγγαλισμό της όποιας τοπικής αυτονομίας - όσο στοιχειώδης κι αν είναι αυτή -, την αποδιάρθρωση των όποιων δεσμών κοινωνικής αλληλεγγύης εξακολουθούν να υφίστανται στις τοπικές κοινωνίες, στο βαθμό που αποτελούν εμπόδιο στα επεκτατικά σχέδια του κράτους και των αφεντικών.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα απ’την αρχή. Η περιοχή της ΒΑ Χαλκιδικής είναι μια περιοχή ιδιαίτερα μολυσμένη από τα μεταλλεία του Μάντεμ Λάκκο και της Ολυμπιάδας που εδώ και δεκαετίες παράγουν θειούχο μόλυβδο, ψευδάργυρο και σιδηροπυρίτη, ο διαχωρισμός των οποίων γίνεται με τη χρησιμοποίηση επικίνδυνων χημικών ουσιών (κυανίου, γαλαζόπετρας, κ.λπ.) και απελευθερώνοντας ποσότητες αρσενικού που εμπεριέχονται στο μετάλλευμα. Φυσικά όλες αυτές οι ουσίες συγκεντρώνονται μετά την επεξεργασία του μεταλλεύματος σε τεράστιες χαβούζες (μέχρι σήμερα έχουν εναποτεθεί 3 εκατομμύρια τόννοι στερεών τοξικών αποβλήτων), μολύνοντας τον αέρα και το νερό, όπως άλλωστε συμβαίνει και με τα όξινα νερά των υπόγειων στοών του Μάντεμ Λάκκο που παθαίνουν συχνά υπερχείλιση κατά τη μεταφορά τους από τις στοές στο εργοστάσιο, καταστρέφοντας τη γη και μολύνοντας τον υδροφόρο ορίζοντα για να καταλήξουν στη θάλασσα.

Στα τέλη της δεκαετίας του ’80, το κράτος μέσω της Μεταλλευτικής Εταιρείας Βιομηχανικής Ανάπτυξης (ΜΕΤΒΑ) σχεδιάζει την εγκατάσταση εργοστασίου χρυσού (ο οποίος εμπεριέχεται στον αρσενοπυρίτη της Ολυμπιάδας), αλλά μετά από τις αντιδράσεις των κατοίκων του χωριού, η επένδυση ματαιώνεται.

Το 1992, τα μεταλλεία του Μποδοσάκη (που μες στις στοές τους έθαψαν αμέτρητους μεταλλωρύχους και άλλους τόσους κατέστρεψαν από πνευμονοκονίαση, με αποτέλεσμα να μετατραπούν σε μια από τις σημαντικότερες εστίες εργατικών εξεγέρσεων κατά τη μεταπολίτευση), αφού περνούν λόγω “προβληματικότητας” στα χέρια του κράτους, μπαίνουν σε καθεστώς εκκαθάρισης, καθώς η λειτουργία τους παύει να είναι επικερδής για το κεφάλαιο.

Οι αντιδράσεις του κόσμου είναι άμεσες. Αρχές Φλεβάρη συγκεντρώνονται οι κάτοικοι της Βαρβάρας και της Ολυμπιάδας, καθώς και των υπόλοιπων χωριών του Στρυμονικού κόλπου και κλείνουν για δυο μέρες την εθνική οδό Θεσ/νίκης-Καβάλας. Παράλληλα στήνουν φυλάκια που επι 24ωρου βάσεως ελέγχουν την είσοδο του μεταλλείου της Ολυμπιάδας, εμποδίζοντας τη μεταφορά μηχανημάτων. Αυτή η κατάσταση συνεχίζεται επί 9 ολόκληρους μήνες, με αρκετές αποτυχημένες προσπάθειες της εταιρείας να περάσει μηχανήματα στο μεταλλείο. Οι κάτοικοι είναι αποφασισμένοι να μην επιτρέψουν την εγκατάσταση της μεταλλουργίας χρυσού στην περιοχή τους. Στις εκλογές, η Ολυμπιάδα και η Βαρβάρα αποφασίζουν να ψηφίσουν άκυρο - αφού η σύμβαση πώλησης των μεταλλείων και η εγκατάσταση της μεταλλουργίας χρυσού επικυρώθηκαν από τη συντριπτική πλειοψηφία των κομμάτων στη Βουλή -, εκφράζοντας με αυτό τον τρόπο την οργή και τη δυσπιστία τους απέναντι σε ένα πολιτικό σύστημα εχθρικό στα συμφέροντα της τοπικής κοινωνίας.

Η συμβιβαστική τακτική των τοπικών αρχών είναι ένα από τα προβλήματα που πάντοτε εμφανίζονται στις κοινωνικές αντιστάσεις τοπικού χαρακτήρα, όμως στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν είναι και το μοναδικό. Ο διχασμός που προκαλεί στην ευρύτερη περιοχή η εγκατάσταση της μεταλλουργίας χρυσού είναι ένα εξίσου σημαντικό πρόβλημα, καθώς ένας αριθμός ορεινών χωριών της ΒΑ Χαλκιδικής (τα λεγόμενα Μαντεμοχώρια) όπως επίσης και το Στρατώνι (παραθαλάσσιο χωριό στον κόλπο της Ιερισσού), όπου βρίσκονται τα μεταλλεία του Μάντεμ Λάκκο, εξαρτώνται άμεσα από τη συνέχιση της λειτουργίας των μεταλλείων. Το ίδιο ισχύει και για ένα μικρό αριθμό κατοίκων της Βαρβάρας και της Ολυμπιάδας που δουλεύουν εκεί. Οι πιέσεις της εταιρείας για αναστολή των μεταλλευτικών εργασιών βρίσκουν έως ένα σημείο πρόσφορο έδαφος, καθώς εκμεταλλεύονται το φόβο εκατοντάδων εργατών η τύχη των οποίων ήταν ούτως ή άλλως αβέβαιη και επισφαλής από τότε που τα μεταλλεία πέρασαν λόγω χρεών στα χέρια της εθνικής τράπεζας και εξακολουθεί να είναι αβέβαιη και επισφαλής, στο βαθμό που η καινούρια εταιρεία “εγγυάται” τη διατήρηση των θέσεων εργασίας μόνο για τα τρία επόμενα χρόνια.

Η χρόνια υποταγή της ευρύτερης περιοχής σε μια από τις πιο σκληρές και απάνθρωπες μορφές εκμετάλλευσης του κεφάλαιου (τα μεταλλεία του Μάντεμ Λάκκο λειτουργούν από το 1927), στο βαθμό που ο ορεινός και άγονος χαρακτήρας της περιοχής δεν προσφέρει πολλές διεξόδους επιβίωσης, δημιουργεί διχαστικές καταστάσεις όχι μόνο ανάμεσα στα χωριά, αλλά σε πολλές περιπτώσεις και στο εσωτερικό των ίδιων των ανθρώπων, καθώς συγκρούεται η ταυτότητα του κατοίκου που αγωνίζεται ενάντια στην καταστροφή του χωριού του με εκείνη του εργάτη που παλεύει για το “δικαίωμα” στη μισθωτή σκλαβιά, ως μοναδικό μέσο επιβίωσης.

Μέσα στα πλαίσια μιας κοινωνικής πραγματικότητας κυριαρχούμενης από το κράτος και το κεφάλαιο, η εξέγερση των κατοίκων της Βαρβάρας και της Ολυμπιάδας δεν μπορεί βέβαια να δώσει λύση σε αυτές τις αντιφάσεις, ίσως μόνο να τις οξύνει. Μπορεί όμως να αποτελέσει παράδειγμα για όλους εκείνους που πιθανόν βρεθούν αύριο από άλλη θέση αντιμέτωποι με την εκσυγχρονιστική επίθεση του κεφάλαιου στην περιοχή.

Η εικόνα που εισπράττουν οι κάτοικοι της Ολυμπιάδας και της Βαρβάρας μέσα από την τηλεόραση για τα γεγονότα που οι ίδιοι έζησαν είναι τελείως διαφορετική από αυτό που έγινε στην πραγματικότητα. Κι αν για πολλούς από εμάς αυτή η διαπίστωση αποτελεί μια κοινοτοπία, δεν ισχύει το ίδιο και για εκείνους.

Ωστόσο, με δεδομένη την προϊούσα όξυνση των κοινωνικών αντιφάσεων, η αποτελεσματικότητα της ιδεολογικής βίας είναι αμφίβολη, σε ο,τι αφορά τόσο τους κατοίκους της συγκεκριμένης περιοχής, όσο και γενικότερα εκείνα τα κοινωνικά κομμάτια που είναι από τη θέση τους υποχρεωμένα να αντισταθούν στην εκσυγχρονιστική επίθεση της εξουσίας.

Ήταν μια στιγμή αιφνιδιασμού, όχι μόνο για το κράτος και τις κατασταλτικές δυνάμεις, αλλά και για την ίδια την τοπική κοινωνία που δεν ανέμενε να βρεθεί αντιμέτωπη με την ωμή βία του κράτους, μολονότι το τελευταίο δεν έπαυε να δηλώνει από καιρό και με κάθε τρόπο την αποφασιστικότητά του να προχωρήσει στην υλοποίηση των σχεδίων του. Μέσα στις υπάρχουσες συνθήκες απομόνωσης και κατακερματισμού των κοινωνικών αντιστάσεων, αυτός ο αιφνιδιασμός φαίνεται να εκφράζει και τα αντικειμενικά όρια κάθε τοπικής κοινωνίας που αντιστέκεται, καθώς αδυνατεί εξ’ορισμού να εντάξει την καταστολή που υφίσταται μέσα στα πλαίσια της ευρύτερης κατασταλτικής πολιτικής του κράτους, ακριβώς επειδή αδυνατεί να εντάξει αυτόματα τον εαυτό της μέσα στα πλαίσια είτε ανάλογων αντιστάσεων που έχουν εκδηλωθεί στο παρελθόν, είτε αυτών που μέλλεται να ξεσπάσουν. Εξάλλου, με δεδομένη την κοινωνική και ταξική διαστρωμάτωση κάθε τοπικής κοινωνίας, υπάρχουν τμήματά της που δεν θα ήθελαν επ’ουδενί λόγω κάτι τέτοιο.

Αν για τους κατοίκους της Βαρβάρας και της Ολυμπιάδας εκείνο που διακυβεύεται (περισσότερο κι από αυτή καθαυτή την περιβαλλοντική καταστροφή) είναι η συλλογική δυνατότητά τους να αποφασίζουν για τον εαυτό τους και τον τόπο όπου ζουν - όσο στρεβλή και παραμορφωμένη κι αν είναι αυτή η δυνατότητα μέσα στα πλαίσια της κυρίαρχης κοινωνικής πραγματικότητας -, για το κράτος και το κεφάλαιο εκείνο που διακυβεύεται δεν είναι μόνο η υλοποίηση μιας επένδυσης, αλλά η συνολική επενδυντική αξιοπιστία της χώρας, που θα καθορίσει και τους όρους ενσωμάτωσής της στο παγκόσμιο σύστημα, καθώς μια τέτοια άγρια, έστω και περιορισμένη τοπικά, αντίσταση δεν μπορεί παρά να αποτελέσει τον προάγγελο για άλλες - αγριότερες ίσως - αυριανές αντιστάσεις σε ευαίσθητα για την αναδιάρθρωση σημεία.

Είναι σε τέτοιες στιγμές ρευστότητας και όξυνσης του αγώνα που ένας συνολικότερος πολιτικός λόγος και πρακτική μπορούν να δοκιμαστούν μέσα από την επαφή με τις ανήσυχες συνειδήσεις της τοπικής κοινωνίας και την αλληλεπίδραση που αυτή η επαφή μπορεί να γεννήσει, με στόχο την ενθάρρυνση του όποιου εξεγερσιακού δυναμικού κρύβει η τοπική κοινωνία στο εσωτερικό της και την έμπρακτη προώθηση του προτάγματος της αυτοοργάνωσης σε κάθε στιγμή του αγώνα, και ιδιαίτερα τις στιγμές που αυτός κινδυνεύει να εγκλωβιστεί στα όρια της καθεστωτικής νομιμότητας.

Από την άλλη, οι στενοί προσωπικοί δεσμοί της τοπικής κοινωνίας που σε στιγμές ρήξης αποτελούν τη βάση της κοινωνικής αλληλεγγύης με την πραγματική σημασία του όρου, αποτελούν ταυτόχρονα και μια πηγή αδυναμίας, στο βαθμό που δεν υπαγορεύουν απλώς τα όρια της ελισσόμενης τακτικής των τοπικών αρχών, αλλά ταυτόχρονα συνιστούν εκείνη την ασφαλιστική δικλείδα που απορροφά τους αναπόφευκτους κραδασμούς που γεννά αυτή η τακτική στο εσωτερικό της τοπικής κοινωνίας, με αποτέλεσμα η δυσπιστία, η διαφωνία, η οργή να ακολουθούν συνήθως υπόγειες διαδρομές.

Ωστόσο, η δυναμική της αντίστασης δεν είναι ούτε γραμμική, ούτε εκ των προτέρων μετρήσιμη. Μέσα στην εκρηκτικότητα της κατάστασης, με δεδομένη την απουσία οποιουδήποτε εδάφους διαπραγμάτευσης, το ένστικτο της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας βρίσκει αμέτρητες ατομικές ή συλλογικές διόδους εκδήλωσης. Από αυτή την άποψη, η “κοινωνική ηρεμία” που επιτεύχθηκε με τη συνεργασία κράτους-τοπικών αρχών είναι εξαιρετικά εύθραυστη και επισφαλής. Ο κοινωνικός πόλεμος ενάντια στα αναδιαρθρωτικά σχέδια του κράτους και του κεφάλαιου συνεχίζεται...

Αυτό το μικρό χρονικό αγώνα βασίστηκε σε ακριβείς περιγραφές κατοίκων που συμμετείχαν ενεργά στα γεγονότα.